Αμπέμπε Μπικίλα: Το ιστορικό δεύτερο χρυσό στον Μαραθώνιο

Και μία φορά να κερδίσεις τον Μαραθώνιο των Ολυμπιακών Αγώνων, λογίζεσαι υπεράνθρωπος. Φανταστείτε, λοιπόν, να το καταφέρεις δύο φορές και μάλιστα πριν από εξήντα χρόνια.

Ο Αιθίοπας Αμπέμπε Μπικίλα έγινε ο πρώτος άνθρωπος στην Ιστορία που εκπλήρωσε αυτόν τον υπέρτατο στόχο στις 21 Οκτωβρίου 1964. Αφού είχε εντυπωσιάσει τους πάντες το 1960, όταν κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο τρέχοντας ξυπόλητος στους δρόμους της Ρώμης, επανέλαβε τον άθλο στο Τόκιο με χαρακτηριστική άνεση, έστω κι αν φορούσε πια παπούτσια.

Έθεσε έτσι νέα όρια για την ανθρώπινη φύση, τα οποία έχουν φτάσει έκτοτε μόνο δύο αθλητές, χωρίς ωστόσο να τα υπερβούν. Ο Ανατολικογερμανός, Βάλντεμαρ Τσιερπίνσκι, χρυσός νικητής του Μαραθωνίου στους Ολυμπιακούς του 1976 και του 1980 και ο σύγχρονός μας Ελιούντ Κιπτσόγκε από την Κένυα, που επανέλαβε τον άθλο το 2016 και το 2020.

Ο Κιπτσόγκε θεωρείται από πολλούς ότι έχει ξεπεράσει τον μύθο του Μπικίλα, με τις αμέτρητες επιτυχίες του στα Παγκόσμια Πρωταθλήματα και τους Διεθνείς Μαραθωνίους. Ωστόσο, ακόμα κι αυτός απέτυχε τον Αύγουστο του 2024 να υπερβεί τα όριά του στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού. Έμεινε από νωρίς πίσω απ’ τους πρώτους και εγκατέλειψε γύρω στο 30ό χιλιόμετρο την προσπάθεια για το τρίτο ολυμπιακό χρυσό στην πιο απαιτητική κούρσα του κλασικού αθλητισμού.

Τον εντόπισε ο γυμναστής του στρατού

Ο Αμπέμπε Μπικίλα γεννήθηκε στις 7 Αυγούστου 1932 στο Γιάτο, ένα αγροτικό χωριό που δεν απέχει πολλά χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα. Ο πατέρας του ήταν βοσκός κι αυτή ήταν κι η δική του πρώτη ενασχόληση, όταν μπήκε στην εφηβεία.

Όταν ενηλικιώθηκε, αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του στην πρωτεύουσα. Κατατάχθηκε στον στρατό και γρήγορα επιλέχθηκε στην Αυτοκρατορική Φρουρά, η οποία είχε ως καθήκον την προστασία του ηγέτη της χώρας, Χαϊλέ Σελασιέ – του θρυλικού Ρας Ταφάρι.

Οι δραστηριότητές του στον στρατό αποκάλυψαν και το αθλητικό του ταλέντο. Ο Σουηδός γυμναστής, Όνι Νίσκανεν, τον οποίο η κυβέρνηση της Αιθιοπίας είχε προσλάβει ως εκπαιδευτή των στρατιωτών της Αυτοκρατορικής Φρουράς, έμαθε ότι ο Μπικίλα επέστρεφε σχεδόν κάθε μέρα τρέχοντας στο χωριό του, που βρισκόταν 20 χιλιόμετρα μακριά. Αντιλαμβανόμενος το σπάνιο ταλέντο του, άρχισε να του κάνει ειδική προπόνηση ώστε να τον κάνει μαραθωνοδρόμο.

Πράγματι ο Μπικίλα αφοσιώθηκε στον αθλητισμό χωρίς να αφήσει τη στρατιωτική του καριέρα. Οι αγώνες του, ωστόσο, περιορίζονταν στα σύνορα της πατρίδας του. Η πρώτη μεγάλη διάκριση ήρθε το 1956, όταν τερμάτισε δεύτερος στον Μαραθώνιο του εθνικού πρωταθλήματος ενόπλων δυνάμεων, πίσω από τον Γουάμι Μπιράτου. Δεν υπήρχε, ωστόσο, προοπτική να πάει στη Μελβούρνη για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, που διεξάγονταν στο τέλος εκείνου του έτους.

Το πρώτο χρυσό στη Ρώμη

Ο Μπικίλα συνέχισε την ίδια ρουτίνα και τα επόμενα χρόνια. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό δεν αποσκοπούσε σε κάτι μεγάλο παρά στην προσωπική του ικανοποίηση. Όσο περνούσε ο καιρός, όμως, οι επιδόσεις του βελτιώνονταν.

Τον Ιούλιο του 1960 σημείωσε την πρώτη του νίκη στην Αντίς Αμπέμπα. Επανέλαβε το επίτευγμα τον επόμενο μήνα, σε χρόνο 2 ώρες 21:23, που ήταν καλύτερος από το ολυμπιακό ρεκόρ που είχε σημειώσει το 1952 ο Εμίλ Ζάτοπεκ. Πληρούσε απόλυτα τα κριτήρια για να μετάσχει στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ρώμης και η Αιθιοπία τον δήλωσε, μαζί με τον Αμπέμπε Γουαγκίρα, έναν ακόμα αθλητή την εκγύμναση του οποίου είχε αναλάβει ο Νίσκανεν.

Η συνέχεια είναι μία από τις πιο γνωστές ιστορίες του παγκόσμιου αθλητισμού. Στις 10 Σεπτεμβρίου 1960, ο Μπικίλα επέλεξε να τρέξει ξυπόλητος στον Ολυμπιακό Μαραθώνιο της Ρώμης, μια και τα παπούτσια που είχε προμηθεύσει την αιθιοπική αποστολή κορυφαία εταιρία αθλητικής ένδυσης τον στένευαν και του προκαλούσαν πόνους. Κι όχι μόνο δεν αντιμετώπισε κανένα πρόβλημα, αλλά κέρδισε κιόλας το χρυσό μετάλλιο με νέο παγκόσμιο ρεκόρ (2 ώρες 15:16.2), μόλις οκτώ δέκατα πιο κάτω απ’ το παλιό του Σοβιετικού, Σεργκέι Ποπόφ (2 ώρες 15:17).

Ήταν η πρώτη φορά που ένας μαύρος Αφρικανός αθλητής κατέκτησε χρυσό μετάλλιο σε οποιοδήποτε άθλημα των Ολυμπιακών Αγώνων. Δικαιολογημένα, λοιπόν, ο Μπικίλα αντιμετωπίστηκε ως ήρωας όχι μόνο στην πατρίδα του, αλλά σε ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο. Ο Αυτοκράτορας Χαϊλέ Σελασιέ του απένειμε το παράσημο του «Αστέρα της Αιθιοπίας» και ανάμεσα στα άλλα προνόμια του δώρισε κι έναν «σκαραβαίο» της Volkswagen με τον προσωπικό του σοφέρ (μια και ο ίδιος δεν ήξερε να οδηγεί) για τις μετακινήσεις του.

Θριάμβευσε και στην Αθήνα

Η τετραετία μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο κύλησε με τον Μπικίλα να απολαμβάνει τη διεθνή αναγνώριση. Αφού αποδείχθηκε ότι δεν είχε καμία εμπλοκή στο πραξικόπημα κατά του Σελασιέ που επιχείρησε στις 13 Δεκεμβρίου 1960 ο αξιωματικός της Αυτοκρατορικής Φρουράς, Μενγκίστου Νεγουέι, αποτέλεσε ατραξιόν για πολλούς διεθνείς Μαραθωνίους ανά τον κόσμο.

Κάπως έτσι βρέθηκε και στην Αθήνα, τον Μάιο του 1961. Η παρουσία του στη χώρα μας έγινε πρώτο θέμα στον Τύπο της εποχής και η νίκη του με νέο ρεκόρ στην κλασική διαδρομή από τον Μαραθώνα μέχρι το Παναθηναϊκό Στάδιο (2 ώρες 23:44) συνέβαλε στην περαιτέρω γιγάντωση της φήμης του. Σε εκείνον τον αγώνα έτρεξε για τελευταία φορά ξυπόλητος, όμως δεν θα αργούσε η στιγμή που θα έβρισκε ένα βολικό ζευγάρι παπουτσιών, που θα τον βοηθούσε να εκτοξεύσει τις επιδόσεις του.

«Παπουτσωμένος» πια, κέρδισε αγώνες στην Οσάκα και το Κόζιτσε, αλλά τα χρόνια που ακολούθησαν περιόρισε τις συμμετοχές του. Οι μεγάλοι δρομείς της εποχής όπως οι Βρετανοί Μπράιαν Κίλμπι και Μπάζιλ Χίτλι, ο Αμερικανός Λέοναρντ Έντελεν, ο Ιάπωνας Τόρου Τερασάβα και ο Βέλγος Ορέλ Βαντεντρίσε, ο οποίος τον νίκησε το 1963 στον Μαραθώνιο της Βοστώνης, δούλευαν σκληρά με στόχο να του πάρουν τα πρωτεία στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1964.

Η καταξίωση στο Τόκιο

Ο Μπικίλα τερμάτισε πέμπτος στη Βοστώνη το 1963, αλλά η ήττα αυτή αποδείχθηκε η μοναδική του σε διεθνή Μαραθώνιο. Γνώριζε ότι ήταν καλύτερος από τους αντιπάλους του και προετοιμάστηκε χωρίς φανφάρες για να επαναλάβει τον άθλο του στην πρωτεύουσα της Ιαπωνίας.

Ωστόσο, σαράντα ημέρες πριν τον μεγάλο αγώνα υπέστη κρίση σκωληκοειδίτιδας και οδηγήθηκε εσπευσμένα στο χειρουργείο. Δεν κινδύνευσε η ζωή του, αλλά οι προπονήσεις που έχασε λίγες εβδομάδες πριν τη μεγάλη πρόκληση, θα μπορούσαν να του στοιχίσουν τον μεγάλο στόχο. Για να ανακτήσει τη φόρμα του, έκανε τροχάδην στο προαύλιο του νοσοκομείου.

Η προετοιμασία του για το Τόκιο δεν ήταν η καλύτερη, όμως οι δυνάμεις του ήταν αστείρευτες. Ίσως κιόλας η παρουσία του να προκαλούσε δέος στους αντιπάλους του και να μην τους επέτρεπε να βγάλουν τον καλύτερό τους εαυτό. Ό,τι κι αν συνέβη, η ουσία είναι ότι ο Μπικίλα ξέφυγε πάλι από τους διώκτες του μετά το 20ό χιλιόμετρο και δεν απειλήθηκε ξανά από κανέναν.

Τερμάτισε σε 2 ώρες 11:12 συντρίβοντας το παγκόσμιο ρεκόρ του Χίτλι (2 ώρες 13:55), ο οποίος κέρδισε τουλάχιστον το ασημένιο μετάλλιο τερματίζοντας τέσσερα λεπτά μετά από εκείνον. Στο τρίτο σκαλί του βάθρου ανέβηκε ο Κοκίτσι Τσουμπουράγια, ένας Ιάπωνας δρομέας που έμελλε να έχει τραγικό τέλος. Αλλά και η μοίρα του Μπικίλα δεν ήταν, δυστυχώς, καλύτερη.

Η αποτυχία στο Μεξικό, το ατύχημα κι ο θάνατος

Αν και ήταν πλέον 36 ετών, ο Μπικίλα πήρε μέρος και στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968 στην Πόλη του Μεξικού, στοχεύοντας να πάει ακόμα πιο μακριά τα όρια της ανθρώπινης φύσης. Ωστόσο, τραυματίστηκε στο πόδι στο 16ο χιλιόμετρο και υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει.

Η ατυχία αυτή, όμως, ήταν μικρή μπροστά σ’ αυτά που επακολούθησαν. Το βράδυ της 22ας Μαρτίου 1969 οδηγούσε πλέον ο ίδιος τον «Σκαραβαίο» του, αλλά έχασε τον έλεγχο σε μια προσπάθεια να αποφύγει ένα αυτοκίνητο που ερχόταν κατά πάνω του απ’ το αντίθετο ρεύμα.

Ο ολυμπιονίκης απεγκλωβίστηκε βαριά τραυματισμένος στη σπονδυλική στήλη από το μοιραίο όχημα και προσκομίστηκε στο νοσοκομείο της Αυτοκρατορικής Φρουράς, όπου διαπιστώθηκε ότι είχε υποστεί τετραπληγία. Ο κορυφαίος δρομέας του κόσμου δεν μπορούσε πια όχι απλώς να τρέξει, αλλά ούτε να περπατήσει…

Ο Χαϊλέ Σελασιέ τον έστειλε για θεραπεία στο κορυφαίο νοσοκομείο του Στόουκ Μάντβιλ στην Αγγλία, όπου για οκτώ μήνες ακολούθησε ειδική θεραπεία για τη λαβωμένη του σπονδυλική στήλη. Το ιατρικό θαύμα που απαιτούνταν, όμως, δεν έγινε ποτέ. Η θεραπεία, πάντως, τον βοήθησε να ανακτήσει τον έλεγχο των άνω άκρων του, γεγονός που αποδείχθηκε ζωτικής σημασίας.

Ο Μπικίλα καθηλώθηκε σε αναπηρικό καροτσάκι, αλλά βρήκε άλλους τρόπους ενασχόλησης με τον αθλητισμό. Εξασκήθηκε στην τοξοβολία και το πινγκ πονγκ όπου σημείωσε αξιοπρόσεκτη επιτυχία, ενώ το 1971 διακρίθηκε και σε αγώνα ελκήθρου για παραπληγικούς αθλητές στη Νορβηγία.

Οι επιπλοκές από το ατύχημα, όμως, έμελλε να δώσουν πρόωρο τέλος στη ζωή του. Στις 25 Οκτωβρίου 1973, λίγες ημέρες μετά τη συμπλήρωση εννέα ετών από το επικό κατόρθωμά του στο Τόκιο, ο Μπικίλα υπέστη εγκεφαλική αιμορραγία και άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία μόλις 41 ετών.

Άλλα γεγονότα στην Ελλάδα και τον κόσμο στις 21 Οκτωβρίου

2023: Πεθαίνει σε ηλικία 86 ετών ο σερ Μπόμπι Τσάρλτον, θρύλος της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ κι ένας από τους κορυφαίους Άγγλους ποδοσφαιριστές όλων των εποχών.

2020: Ο Πέντρο Μαρτίνς φτάνει τις 15 νίκες με τον Ολυμπιακό στα Κύπελλα Ευρώπης με 1-0 επί της Μαρσέιγ για το Chanmpions League και γίνεται ο πολυνίκης προπονητής του συλλόγου στους εκτός συνόρων αγώνες, αφήνοντας δεύτερο τον Ντούσαν Μπάγεβιτς (14).

2018: Ο Στέφανος Τσιτσιπάς κατακτά τον πρώτο επαγγελματικό τίτλο της καριέρας του, το Όπεν της Στοκχόλμης, νικώντας στον τελικό με 2-0 σετ (6-4, 6-4) τον Λετονό, Έρνεστ Γκούλπις. Είναι ταυτόχρονα η πρώτη φορά που Έλληνας τενίστας κατακτά τίτλο του Tour της ΑΤΡ.

2014: Ο Νοτιοαφρικανός παραολυμπιονίκης, Όσκαρ Πιστόριους, καταδικάζεται σε φυλάκιση πέντε ετών για τον εξ αμελείας φόνο της συντρόφου του, Ρίβα Στίνκαμπ, τον Φεβρουάριο του 2013.

1992: Με γκολ του Γιώργου Βαΐτση λίγο πριν τη λήξη, ο Ολυμπιακός νικά 1-0 τη Μονακό του Αρσέν Βενγκέρ στο «Louis II», στον πρώτο αγώνα για τη φάση των 16 του Κυπέλλου Κυπελλούχων. Θα κερδίσει την πρόκριση στους «8», αφού στη ρεβάνς του Φαλήρου θα κρατήσει το 0-0.

1987: Χάρη σ’ ένα εκπληκτικό γκολ που πετυχαίνει ο Δημήτρης Σαραβάκος, ο Παναθηναϊκός νικά 1-0 τη Γιουβέντους στο ΟΑΚΑ και κάνει το πρώτο βήμα για την πρόκριση στους «16» του Κυπέλλου ΟΥΕΦΑ.

1984: Ο Αυστριακός Νίκι Λάουντα κατακτά τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή της Formula 1 με μισό βαθμό διαφορά από τον Γάλλο, Αλέν Προστ. Ο Προστ κερδίζει το τελευταίο γκραν πρι της σεζόν στην Πορτογαλία, όμως ο Λάουντα τερματίζει δεύτερος και κρατά την πρώτη θέση στην κατάταξη των οδηγών.

1979: Η Νορβηγίδα Γκρέτα Βάιτζ γίνεται η πρώτη γυναίκα που τερματίζει μαραθώνιο σε χρόνο μικρότερο των 2 ωρών και 30 λεπτών με επίδοση 2:27.33 στον Μαραθώνιο της Νέας Υόρκης, αγώνα που θα κερδίσει εννέα φορές από το 1978 μέχρι το 1988.

1970: Ο Παναθηναϊκός συντρίβει με 3-0 τη Σλόβαν Μπρατισλάβας στη Λεωφόρο (3′ Δομάζος, 55′ Αντωνιάδης, 87′ Δεληγιάννης) στον πρώτο αγώνα για τον 2ο γύρο του Κυπέλλου Πρωταθλητριών. Θα πάρει την πρόκριση αφού θα ηττηθεί μόνο με 2-1 στη ρεβάνς.