LONGFORM: Ο Πελέ και ο Γκαρίντσα ήταν... ανισόρροποι

Να μιλήσει για τη δικτατορία στη Βραζιλία, το ρόλο που έπαιξε σε εκείνη και τη διαδικασία επιλογής στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1970, κανένα πρόβλημα. Να πει για τον τραυματισμό του στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1962 ή ακόμα και να εξυφανθούν στιγμές από την προσωπική ζωή του, ήταν επίσης ένα αίτημα που έγινε αποδεκτό. Το ντοκιμαντέρ στο Netflix, όμως, για τον πρώτο «βασιλιά» του παγκόσμιου ποδοσφαίρου, τον περίφημο «O Rey», που άλλαξε τη ροή του ποδοσφαιρικού κόσμου και έγινε εκείνος που ουσιαστικά σφράγισε ότι οι ρομαντικοί είναι καταδικασμένοι να ασχολούνται με το παιχνίδι στη διάσταση της μυθολογίας και όχι με το ρεαλισμό -ο οποίος χαρούμενα κάνει τις… τσάρκες του μέσω της αγοράς και των εξοντωτικών σεζόν στις οποίες υποβάλλονται οι επαγγελματίες- είχε μία απαγορευμένη λέξη: Γκαρίντσα. Αυτή δεν αναφέρθηκε.

Για τον Έντσον Αράντες ντο Νασιμιέντο είναι η ένδειξη ότι η υπόθεση του άλλοτε συμπαίκτη του, Μανουέλ Φρανσίσκο ντος Σάντος, ο οποίος ήταν σε τέτοιο σημείο ξεχωριστός για όσους τον είδαν ώστε να του αποδώσουν το συγκεκριμένο προσωνύμιο, αντλώντας το από ένα εξωτικό πουλί, τον ενοχλεί ακόμα και τώρα, στα 81 του, αφάνταστα. Τόσο μοναδικό ήταν αυτό το θύμα της πολιομυελίτιδας, με το ένα πόδι πιο κοντό από το άλλο, αλλά και μόνο του σε μια ζούγκλα, όπως αυτός, ο γόνος της οικογένειας των τρωγλοδυτιδών.

 

Στην… ψάθα

Το αντίστοιχο γερμανικό παράδειγμα πληγώνει τον «O Rey»

Ενώ ο, μαζί με τον Τζορτζ Μπεστ, θρυλικότερος των ντριμπλέρ στην ιστορία του παγκόσμιου ποδοσφαίρου έγινε… θυσία για τα ρομπότ του μέλλοντος, ο Πελέ κατάφερε να εξαργυρώσει την αξία του έως τελευταίας δεκάρας. Από αυτόν, άλλωστε, αρχίζει η σχεδόν καφενειακή φήμη των Βραζιλιάνων ως τσιγκούνηδων, η οποία εκτείνεται ως και τις μέρες μας. Όμως, το θέμα του συμπαίκτη του στην περιπέτεια των Παγκόσμιων Κυπέλλων του 1958 και του 1962 στη Σουηδία και τη Χιλή είναι κάτι που πιθανώς τον βασανίζει.

Ο Γκαρίντσα πέθανε στην ψάθα ούτε καν 50 χρόνων και είναι γνωστό ότι ένα από τα «αμαρτήματα» του Πελέ είναι ότι δεν έκανε κάτι για να τον περιμαζέψει από τον αλκοολισμό, από τον οποίο έπασχε ολισθαίνοντας σε κάθε λογής αμάρτημα, κάνοντάς τον ενεργό. Ουδείς ξέρει τι έγινε στην πραγματικότητα, αν προσπάθησε ο ίδιος ο θρύλος της Σάντος να δώσει μια διέξοδο στον εμβληματικό εξτρέμ, αν συνάντησε την αντίστασή του στο σημείο που δεν τα παράτησε ή αν, όντως, δεν ασχολήθηκε.

Σε αντίστοιχο παράδειγμα, στη Γερμανία, ο Φραντς Μπεκενμπάουερ έσωσε από το βούρκο του αλκοολισμού τον Γκερντ Μίλερ. Ο μακαρίτης εμβληματικός φορ -το ρεκόρ του οποίου για γκολ σε μία σεζόν στην Bundesliga καταρρίφθηκε πριν από σχεδόν τρεις μήνες από τον Ρόμπερτ Λεβαντόφσκι- χτυπημένος από τη νόσο Αλτσχάιμερ, μπορεί να μην το θυμόταν στα τελευταία του, όμως ο «Κάιζερ» τον πήρε από το χέρι ενώ ήταν πεσμένος στο λασπωμένο έδαφος ηθικά και πνευματικά και του ξανάδωσε πνοή. Δεν έγινε το ίδιο με τους δύο σπουδαίους Βραζιλιάνους.

 

Μόνο… Αμαρίλντο

Κατόρθωσαν να μην… αναφέρουν τον Γκαρίντσα για το Παγκόσμιο Κύπελλο του ’62

Όπως και να έχει, τον πειράζει. Το «άδειασμά» του στο ντοκιμαντέρ, όταν έφτασε η στιγμή της αφήγησης για τον τραυματισμό του στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1962, υπήρξε παροιμιώδες. Ό,τι αναφέρεται στην ταινία είναι μόνο ο αντικαταστάτης του, τον οποίο ο Πελέ προσπάθησε να εμψυχώσει. Ο Αμαρίλντο Ταβάρες ντε Σιλβέιρα, που αργότερα έπαιξε στη Μίλαν, πράγματι υπήρξε καταλύτης στην κατάκτηση του Παγκόσμιου Κυπέλλου, το γκολ του στον τελικό με την Τσεχοσλοβακία, με το οποίο η Βραζιλία ισοφάρισε το ματς, είναι εκπληκτικό, πλέον μια πατέντα κατοχυρωμένη στις βραζιλιάνικες εμπνεύσεις, ενώ και η σέντρα του με το δεξί για το κεφάλι του Ζίτο, τη στιγμή που η «σελεσάο» μπαίνει μπροστά στο σκορ, έχει κάτι από τη… διείσδυση του κουταλιού στο προφιτερόλ.

Όμως ο Γκαρίντσα ήταν αναμφισβήτητα ο ηγέτης εκείνης της ομάδας, με τους θρύλους από εκείνη τη διοργάνωση να έχουν κρατήσει την έδρα τους στο ποδοσφαιρικό γίγνεσθαι: Από το σουτ του τρίτου δαχτύλου, εκείνο στο οποίο η μπάλα αλλάζει πορεία απότομα χωρίς να πάρει φάλτσα, το οποίο φέρεται να καθιέρωσε, μέχρι την αφήγηση ότι κρατούσε, σε εκείνον τον τελικό του Παγκόσμιου Κυπέλλου, την μπάλα στα πόδια ακίνητος, δίχως Τσεχοσλοβάκος να τολμά να πάει να του την πάρει (με τις παραλλαγές να αφορούν στο χρόνο που την είχε), ήταν η δική του διοργάνωση. Εξυπακούεται ότι στη Βραζιλία τον λατρεύουν και σε ό,τι αφορά το προβάδισμά του έναντι του Πελέ, έχει στοιχεία φολκλόρ, ήτοι είναι λαϊκός ήρωας και η έλλειψη της κάλυψης επιτρέπει σε εκείνους που τον είδαν να υπερβάλουν κατατί, σε ό,τι αφορά τις ικανότητές του.

 

Έλλειψη αναφοράς με τις… ευχές του

Η ποδοσφαιρική παλιγγενεσία και οι συμπτώσεις

Θα πρέπει να λογίζεται αναμφίβολο, λοιπόν, ότι υπήρξε επιλογή της παραγωγής, ενδεχομένως με την απαίτηση, την παρότρυνση ή ίσως τη συμφωνία του ίδιου του Πελέ, η έλλειψη αναφοράς. Δεν ήταν μόνο αυτό, άλλωστε, το σημείο που θα μπορούσαν να τον αναφέρουν. Δεν το έκαναν ούτε για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1958, αποδίδοντας μόνο στο 18χρονο, τότε, διαμάντι από τις Τρες Κορασόες την ποδοσφαιρική παλιγγενεσία της χώρας που υπέφερε από το χαμένο τελικό με την Ουρουγουάη στο «Μαρακανά», το 1950.

Κι όμως, η σχέση του με τον Γκαρίντσα εκτεινόταν πέρα από το καθαρά αγωνιστικό κομμάτι. Ήταν καρμική. Και είναι αστείο, αλλά αν στις 15 Ιουνίου του 1958 ο Βισέντε Φέολα εμπιστευόταν την «επιστήμη» αντί για το ένστικτό του, η ιστορία θα ήταν τελείως διαφορετική. Πρόκειται για μία ιστορική υπόθεση, η οποία δεν διεκδικεί μέσω γενίκευσης τη θέση της στην άγραφη εγκυκλοπαίδεια των συμπτώσεων, αλλά εγείρει πραγματικές αξιώσεις.

 

Ο ψυχολόγος και οι απροσάρμοστοι

Οι αποτυχίες στα τεστ και η επιμονή του Φέολα

Η συνάντησή τους δεν ήταν απλώς ευλογία για το ποδόσφαιρο γενικώς, αλλά διεπόταν από διαστάσεις οι οποίες αγγίζουν ψυχολογικές μεταβλητές. Πριν τα «τρία κορυφαία λεπτά στην ιστορία του ποδοσφαίρου» -τα οποία χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής σε διαφορετικό κείμενο- κατά τον Γάλλο δημοσιογράφο και υπό μία έννοια εμπνευστή του Κυπέλλου Πρωταθλητριών, Γκαμπριέλ Ανό, δηλαδή πριν την έναρξη του παιχνιδιού της Βραζιλίας με τη Σοβιετική Ένωση στις 15 Ιουνίου 1958, στο «Ούλεβι» του Γκέτεμποργκ, ο Βισέντε Φέολα αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το 18χρονο Πελέ και τον 24χρονο Γκαρίντσα. Η ΕΣΣΔ θεωρούνταν πρωτοποριακή ομάδα, πρότυπο για τη φυσική κατάσταση των παικτών, και μετά την ισοπαλία της με την Αγγλία, η Βραζιλία θα μπορούσε να φλερτάρει με τον αποκλεισμό. Έπρεπε να νικήσει για να περάσει.

Ο Φέολα ήταν ένας καλοκάγαθος γίγαντας, που ο θρύλος λέει ότι αποκοιμιόταν στις προπονήσεις. Αλλά ήταν ιδιαιτέρως διορατικός. Τόσο, που δεν ενέκρινε τις μεθόδους του ψυχολόγου με τον οποίο είχε προμηθεύσει η Ομοσπονδία την εθνική ομάδα της Βραζιλίας, Ζοάο Καρβαλιάες.

Ο τελευταίος είχε ειδικότητα να κρίνει αν ήταν πνευματικά επαρκείς οδηγοί λεωφορείων. Όταν έβαλε τους παίκτες της Βραζιλίας στη διαδικασία των τεστ, τους ζήτησε ακόμα και να ζωγραφίσουν έναν άνθρωπο. Πριν ανακοινώσει την αποστολή, ο Φέολα διάβασε τα συμπεράσματα του Καρβαλιάες. Για τον Πελέ έγραφε ότι ήταν «εμφανώς νηπιακός χαρακτήρας» και «δεν είχε την απαραίτητη ωριμότητα για ομαδικό παιχνίδι». Σε ό,τι αφορά τον Γκαρίντσα, συγκέντρωσε 38 στα 123, που ήταν το άριστα. Η βαθμολογία αυτή δεν ενδείκνυτο ούτε για οδηγούς λεωφορείων. Ο Φέολα δεν έδωσε σημασία και τους πήρε στην αποστολή.

 

Το κεφάλι του… Καρεντίνια

Το «κόψιμο» των δύο και η πληρωμένη απάντηση του ομοσπονδιακού προπονητή

Στην πρεμιέρα με την Αυστρία, 3-0, ο Πελέ ένιωθε ενοχλήσεις και ο Γκαρίντσα είχε τιμωρηθεί, επειδή σε ένα φιλικό με τη Φιορεντίνα ντρίμπλαρε τον τερματοφύλακα και, αντί να βάλει την μπάλα στα δίχτυα, περίμενε να επιστρέψει για να τον ξαναπεράσει. Με την Αγγλία, στο 0-0, επίσης δεν έβαλε κάποιον από τους δύο, αλλά σε αυτήν την περίπτωση οι λόγοι ήταν τακτικοί. Πριν το ματς με τη Σοβιετική Ένωση, ο Καρβαλιάες ζήτησε από τους παίκτες να ζωγραφίσουν το πρώτο πράγμα που θα σκέφτονταν. Ο Γκαρίντσα ζωγράφισε έναν κύκλο, με καρφιά να ξεκινούν από την περιφέρειά του. Ήταν μια κακή ζωγραφιά, που θύμιζε ήλιο, αλλά όταν ο Καρβαλιάες τον ρώτησε τι ήταν εκείνο που έφτιαξε, ο Βραζιλιάνος αρτίστας τού απάντησε ότι επρόκειτο για το κεφάλι του Καρεντίνια, ενός συμπαίκτη του στην Μποταφόγκο.

Από τους 11 πίνακες των υποψηφίων για την ενδεκάδα, ο επιστήμων δεν ενέκρινε μόλις δύο. Φυσικά, ο δεύτερος ήταν του Πελέ. Ο Φέολα, που είχε αποφασίσει ήδη να τους χρησιμοποιήσει, σε μια εποχή, μάλιστα, που δεν υπήρχαν αλλαγές, δεν θέλησε να διαφωνήσει με τον Καρβαλιάες. Σύμφωνα με τον Πελέ, του απάντησε, «μπορεί να έχεις δίκιο, αλλά η αλήθεια είναι πως δεν έχεις ιδέα από ποδόσφαιρο».

 

«Μην ξεχνάς, πρώτη πάσα στον Γκαρίντσα»

Η εντολή στον Ντίντι και η νίκη που άνοιξε το δρόμο

Έτσι, στο παιχνίδι του «Ούλεβι», οι δυο τους ξεκίνησαν. Και λίγο πριν την έναρξή του, ο Φέολα έδωσε την τελευταία οδηγία του προς τον Ντίντι, που θα γινόταν αποδέκτης της μπάλας μετά τη σέντρα: «Μην ξεχνάς, η πρώτη πάσα πάει στον Γκαρίντσα». Η Βραζιλία νίκησε 2-0 και έβαλε πλώρη για το πρώτο Παγκόσμιο Κύπελλο στην ιστορία της.

Η σύνδεση του Πελέ με τον Γκαρίντσα ήταν εκείνη δύο απροσάρμοστων, δύο τύπων που μέσω του ποδοσφαίρου απέφευγαν την πραγματικότητα και ζούσαν στον ονειροκόσμο.

Η δόξα, όμως, τους βρήκε ακριβώς μέσα από το μόνο κομμάτι της ζωής τους που ένιωθαν άθικτοι. Κι αν ο Πελέ είχε την υποψία και τα χαρακτηριστικά εκείνου που δεν θα επέτρεπε στον εαυτό του να παρασυρθεί, ενδεχομένως από την τάση του για κέρδος, ίσως και λόγω αυτοσυντήρησης, ο Γκαρίντσα, δίχως την παραμικρή βάση, αφέθηκε. Και ο Πελέ δεν ήταν εκεί για να τον βοηθήσει. Ίσως η δύναμη που έβαζε για να αντεπεξέλθει, έφτανε μόνο για να σώσει τον εαυτό του.

Ακολουθείστε τo SPORTDAY.GR στο Google News