Μαύρη Δύναμη: Το παρασκήνιο της διαμαρτυρίας που σημάδεψε τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968

Ποιος δεν έχει δει τις φωτογραφίες με τον Τόμι Σμιθ και τον Τζον Κάρλος να στέκονται στο βάθρο με υψωμένες τις γαντοφορεμένες γροθιές τους, κατά την ανάκρουση του εθνικού ύμνου των ΗΠΑ;

Πρόκειται για την πιο αναγνωρίσιμη εικόνα από τους Ολυμπιακούς Αγώνες που φιλοξενήθηκαν στην Πόλη του Μεξικού κι έλαβε χώρα το βράδυ της 16ης Οκτωβρίου 1968, μετά τον τελικό των 200 μέτρων. Ο χρυσός ολυμπιονίκης Σμιθ, ο οποίος είχε σημειώσει και παγκόσμιο ρεκόρ με 19.83 και ο χάλκινος Κάρλος, άκουσαν τον ύμνο της αστερόεσσας με σκυμμένο το κεφάλι και κάνοντας τον χαιρετισμό της «Μαύρης Δύναμης». Υιοθετώντας το σήμα του κινήματος που μαχόταν για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών, οι δύο αθλητές θέλησαν να διαμαρτυρηθούν για τις φυλετικές διακρίσεις που εξακολουθούσαν να υφίστανται στην πατρίδα τους.

Ήταν μια ξεκάθαρα πολιτική κίνηση, η οποία πέτυχε απόλυτα τον σκοπό της, αφού προκαλεί συζητήσεις εδώ και 56 χρόνια. Έστω κι αν το τίμημα για τους δύο ολυμπιονίκες ήταν βαρύ.

Όπως αποκάλυψε αργότερα ο Σμιθ, η δεξιά γροθιά του συμβόλιζε τη δύναμη των Αφροαμερικανών και η αριστερή του Κάρλος την ενότητα που επικρατούσε στους κόλπους της κοινότητάς τους. Επίσης, οι δύο αθλητές παρουσιάστηκαν στην απονομή φορώντας μαύρες κάλτσες χωρίς παπούτσια, για να αποτυπώσουν τη φτώχεια μες στην οποία ζούσαν οι μαύροι της Αμερικής, λόγω των φυλετικών διακρίσεων στην αγορά εργασίας.

Ο χρυσός ολυμπιονίκης είχε ακόμα περασμένο στο λαιμό του ένα μαύρο φουλάρι, το οποίο συμβόλιζε την υπερηφάνεια για το χρώμα του δέρματός του, ενώ ο Κάρλος φορούσε ένα κολιέ με μαύρες χάντρες, που ήταν φόρος τιμής προς τους ομοεθνείς του που είχαν πέσει θύματα λιντσαρίσματος από τους λευκούς. Επίσης, παραβίασε το πρωτόκολλο της απονομής μια και είχε αφήσει ανοιχτό το φερμουάρ της ζακέτας του, σε ένδειξη αλληλεγγύης προς όλους τους χαμηλά αμειβόμενους εργάτες των ΗΠΑ.

Εξίσου σημαντική ήταν η κονκάρδα που φορούσαν όχι μόνο οι δύο Αφροαμερικανοί αθλητές, αλλά και ο δεύτερος ολυμπιονίκης, ο Αυστραλός, Πίτερ Νόρμαν. Είχε αποτυπωμένο το σήμα του Ολυμπιακού Πρότζεκτ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (OPHR), ενός κινήματος που είχε ιδρυθεί το 1967 από τον κοινωνιολόγο, Χάρι Έντουαρντς, με σκοπό να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των μαύρων αθλητών στις ΗΠΑ, αλλά και στις υπόλοιπες χώρες που μαστίζονταν από τον ρατσισμό.

Η σκέψη για μποϊκοτάζ

Κι όμως, αυτή η εμβληματική διαμαρτυρία θα μπορούσε να μην είχε πραγματοποιηθεί ποτέ αν είχε επικρατήσει η αρχική πρόθεση του OPHR για μποϊκοτάζ των Αφροαμερικανών αθλητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μεξικού. Ο Σμιθ ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της ιδέας για αποχή, σε περίπτωση που δεν ικανοποιούνταν έξι αιτήματα:

1) Να αποσύρει η ΔΟΕ τις προσκλήσεις προς τη Νότια Αφρική και τη Ροδεσία (νυν Ζιμπάμπουε), χώρες όπου την εξουσία κατείχε η λευκή μειονότητα και είχαν αποκλειστεί από τους αγώνες του 1964. 2) Να επιστραφεί στον Μοχάμεντ Αλί ο τίτλος του παγκόσμιου πρωταθλητή αλλά και η άδεια να μετέχει σε αγώνες (είχε αφαιρεθεί με πρόσχημα την άρνησή του να πολεμήσει στο Βιετνάμ). 3) Να απομακρυνθεί από τον προεδρικό θώκο της ΔΟΕ ο (Αμερικανός) Έιβερι Μπραντέιτζ, τον οποίο τα μέλη του OPHR θεωρούσαν ρατσιστή. 4) Να προσληφθούν περισσότεροι μαύροι προπονητές στις αθλητικές ομοσπονδίες των ΗΠΑ. 5) Να επιλεγούν Αφροαμερικανοί στην εθνική ολυμπιακή επιτροπή των ΗΠΑ. 6) Να ακυρωθούν οι αγώνες που διοργάνωνε το New York Athletic Club, τα στελέχη του οποίου είχαν επιδείξει ρατσιστικές και αντισημιτικές συμπεριφορές.

Όταν παρουσίασε τα έξι αιτήματα ο Έντουαρντς, στις 13 Δεκεμβρίου 1967, είχε κοντά του και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, τον ηγέτη του κινήματος για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών. Ούτε η δική του παρουσία, ωστόσο, στάθηκε αρκετή για να αποτρέψει τις διαφωνίες στις τάξεις των μαύρων αθλητών.

Ο Σμιθ (ο οποίος ασπαζόταν την πιο επιθετική τακτική της οργάνωσης «Μαύροι Πανθήρες»), ο Κάρλος και ο πρωταθλητής των 400 μέτρων, Λι Έβανς, είχαν ταχθεί ανοιχτά υπέρ του μποϊκοτάζ. Άλλοι, όπως ο σπρίντερ Τζιμ Χάινς, εξέφραζαν αντιρρήσεις για το κατά πόσο η αποχή από τους Ολυμπιακούς Αγώνες θα ωφελούσε τον αγώνα για ίσα δικαιώματα.

Η δολοφονία του Κινγκ στις 4 Απριλίου 1968 ένωσε τα μέλη της αφροαμερικάνικης κοινότητας, δεν επηρέασε όμως την τελική απόφαση των Αφροαμερικανών αθλητών για το μποϊκοτάζ. Παρότι στο μεταξύ είχε ικανοποιηθεί μόνο το αίτημα του αποκλεισμού της Νότιας Αφρικής και της Ροδεσίας, η πρόταση για αποχή καταψηφίστηκε. Μόνο 12 από τους 26 τους αθλητές που θα διεκδικούσαν την πρόκριση στο Μεξικό ψήφισαν υπέρ (ενώ απαιτούνταν τα δύο τρία των ψήφων). Οι 13 ψήφισαν κατά, ενώ υπήρχε κι ένα λευκό.

Η λογική που επικράτησε ήταν ότι η αποχή θα ήταν αυτοκαταστροφική για τον σκοπό των Αφροαμερικανών. Ο Έντουαρντς υποστήριξε ακόμα ότι από τη στιγμή που δεν υπήρχε ομοψυχία στις τάξεις των αθλητών, η κίνηση ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Ακόμα κι αν κάποιος αθλητής επέμενε στο μποϊκοτάζ, το πιθανότερο θα ήταν να τον αντικαθιστούσε κάποιος άλλος μαύρος συναθλητής που θα έβλεπε το ζήτημα διαφορετικά.

Ο αντίκτυπος της κίνησης

Οι αντιδράσεις στον τρόπο με τον οποίο επέλεξαν να αντιδράσουν ο Τόμι Σμιθ και ο Τζον Κάρλος ήταν έντονες. Όχι τόσο από το κοινό του Ολυμπιακού Σταδίου της Πόλης του Μεξικού, μια και οι αποδοκιμασίες που ακούστηκαν κατά την αποχώρηση των αθλητών ήταν λίγες. Αλλά από τη ΔΟΕ και την ολυμπιακή επιτροπή των ΗΠΑ.

Η τελευταία έστειλε το πρωί της επομένης επιστολή προς την Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή με την οποία ζητούσε συγγνώμη για τη στάση των δύο αθλητών και προειδοποιούσε παράλληλα τους υπόλοιπους Αφροαμερικανούς που ήταν έτοιμοι να λάβουν μέρος στους αγώνες, να μην προβούν σε αντίστοιχες κινήσεις.

Αυτό, όμως, δεν αποδείχθηκε αρκετό για να κατευνάσει τον θυμό του Μπραντέιτζ και των υπόλοιπων μεγάλων «κεφαλιών» της ΔΟΕ, που πίεσαν τους Αμερικανούς να τιμωρήσουν τους δύο αθλητές. Έτσι, με το πρόσχημα της ανάμειξης της πολιτικής στην ιερή γιορτή του αθλητισμού, η ολυμπιακή επιτροπή των ΗΠΑ αφαίρεσε τις διαπιστεύσεις από τους δύο ολυμπιονίκες και τους έδωσε διορία 48 ωρών να εγκαταλείψουν το Ολυμπιακό Χωριό και την Πόλη του Μεξικού!

Πολλοί έκαναν τη σύγκριση με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο, όταν ως πρόεδρος της ολυμπιακής επιτροπής των ΗΠΑ, ο Μπραντέιτζ δεν είχε κανένα πρόβλημα με τους ναζιστικούς χαιρετισμούς των Γερμανών αθλητών στο βάθρο.

Την ίδια ώρα, τα συντηρητικά ΜΜΕ της χώρας είχαν εκλάβει ως προσβλητική τη στάση των Σμιθ και Κάρλος και εξαπέλυαν μύδρους εναντίον τους. Με την επιστροφή τους στις ΗΠΑ οι δύο ολυμπιονίκες βίωσαν την απόρριψη από τους συμπατριώτες τους και για πολλά χρόνια βρέθηκαν στο περιθώριο. Δεν έλειψαν και τα απειλητικά μηνύματα προς τους ίδιους και τις οικογένειές τους, ενώ έζησαν κάτω από τα όρια της φτώχειας, αφού κανείς δεν τους πρόσφερε δουλειά.

Και ο Νόρμαν ταλαιπωρήθηκε

Αντίστοιχα προβλήματα αντιμετώπισε στην Αυστραλία και ο ασημένιος ολυμπιονίκης, Πίτερ Νόρμαν. Στη χώρα όπου το «πρόβλημα» ήταν οι ιθαγενείς Αβορίγινες, αλλά και τα αθρόα κύματα μεταναστών, η σιωπηρή συμπαράσταση του λευκού συμπατριώτη τους προς τους μαύρους αντιπάλους του θεωρήθηκε προδοτική στάση.

Αν και αγωνιστικά διατηρήθηκε σε υψηλό επίπεδο και τα επόμενα χρόνια, ο Νόρμαν «κόπηκε» από την αποστολή για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1972 στο Μόναχο και έζησε την υπόλοιπη ζωή του στο περιθώριο. Διατήρησε καλές σχέσεις με τους Σμιθ και Κάρλος και όταν πέθανε, στις 3 Οκτωβρίου 2006, οι δύο Αμερικανοί αθλητές ταξίδεψαν στη Μελβούρνη για να παραστούν στην κηδεία του. Μάλιστα, μετέφεραν τη σορό του στο μνήμα.

Οι δύο πρωταγωνιστές της μνημειώδους αντίδρασης στις 16 Οκτωβρίου 1968, ζουν και βασιλεύουν στις ΗΠΑ. Ο Σμιθ έχει κλείσει τα 80 και ο Κάρλος τα 79, εδώ και πολλά χρόνια έχουν πάψει να αποτελούν «μαύρα πρόβατα» για τους συμπατριώτες τους και, έστω και καθυστερημένα, έχουν λάβει τις τιμές που αρμόζουν σε δύο σπουδαίους ολυμπιονίκες.

Αν και ο ρατσισμός δεν έχει εκλείψει ολοκληρωτικά στις ΗΠΑ, οι δύο αθλητές μπορούν να αισθάνονται την ικανοποίηση ότι έβαλαν ένα λιθαράκι για να ακουστεί πιο δυνατά η φωνή των μαύρων. Όπως δήλωσε ο Σμιθ λίγες μέρες μετά τον επαναστατικό του χαιρετισμό: «Αυτό σκεφτόμουν (σ.σ. όταν έκανε την κίνηση). Ότι μπορούσα να εκπροσωπώ τον λαό μου λέγοντας του ότι είμαι περήφανος που είμαι μαύρος».

Άλλα γεγονότα στην Ελλάδα και τον κόσμο στις 16 Οκτωβρίου

2015: Πεθαίνει σε ηλικία 71 ετών ο παλαιός πρωταθλητής αυτοκινήτου ταχύτητας, Μάκης Σαλιάρης. Ήταν επίσης ο ιδρυτής «Αυτοκίνησης», ενός από τα μεγαλύτερα και δημοφιλέστερα club της Αθήνας τη δεκαετία του 1980, άριστος μουσικός και ζωγράφος.

2010: Πεθαίνει σε ηλικία 42 ετών από καρκίνο ο Νίκος Φάσουρας, σέντερ της ομάδας του Περιστερίου από το 1986 μέχρι το 1996 με 98 συμμετοχές (στην Α1 και την Α2) και 9 με την εθνική ομάδα των ανδρών. Για να τιμήσει τη μνήμη του, το Περιστέρι διοργανώνει κάθε χρόνο τουρνουά που φέρει το όνομά του.

2005: Με δύο γκολ του Παντελή Κωνσταντινίδη, ο ΠΑΟΚ νικά τον Ολυμπιακό με 2-1 στο «Γ. Καραϊσκάκης». Πρόκειται για την πρώτη ήττα που γνωρίζουν οι «ερυθρόλευκοι» για το πρωτάθλημα στο ανακαινισμένο γήπεδό τους, το οποίο χρησιμοποιούν ως έδρα από τον Σεπτέμβριο του 2004.

2003: Πεθαίνει σε ηλικία 77 ετών ο Ούγγρος Λάσλο Παπ, ο πρώτος πυγμάχος που κατέκτησε τρία διαδοχικά ολυμπιακά μετάλλια (1948, 1952, 1956). Υπήρξε επίσης ο πρώτος πυγμάχος από το ανατολικό μπλοκ που έγινε επαγγελματίας.

2000: Ο αγώνας Ρεάλ-Ολυμπιακός 75-73 εγκαινιάζει η νέα διοργάνωση μπάσκετ της Euroleague, που διοργανώνεται από την Ένωση των Ευρωπαϊκών Λιγκών του αθλήματος (ULEB). Πρόκειται για την πρώτη διοργάνωση που δεν εποπτεύεται από τη FIBA, η οποία ωστόσο διατηρεί το δικό της Κύπελλο Πρωταθλητριών με την ονομασία Suproleague και στο οποίο μετέχουν οι ομάδες που δεν έχουν ενταχθεί στους κόλπους της ULEB (ανάμεσά τους και ο Παναθηναϊκός).

1999: Ο Δημοσθένης Ταμπάκος κατακτά το χάλκινο μετάλλιο στους κρίκους στο 34ο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ενόργανης Γυμναστικής που διεξάγεται στην Κίνα.

1996: Σημειώνεται η μεγαλύτερη τραγωδία στη Γουατεμάλα και η τέταρτη πιο πολύνεκρη στην ιστορία του ποδοσφαίρου. Η έκδοση υπεράριθμων εισιτηρίων στο «Εστάδιο Νασιονάλ Ματέο Φλόρες», για τον αγώνα των προκριματικών του Μουντιάλ, Γουατεμάλα-Κόστα Ρίκα, προκαλεί συνωστισμό στις κερκίδες με συνέπεια των θάνατο 85 ανθρώπων και τον τραυματισμό 180.

1983: Ο Ολυμπιακός νικά με 1-0 την ΑΕΚ σε ντέρμπι πρωταθλήματος στο «Γ. Καραϊσκάκης», χάρη σε γκολ που πετυχαίνει με παλικαρίσιο τρόπο ο Νίκος Αναστόπουλος.

1968: Ο Χρήστος Παπανικολάου καταρρίπτει το πανελλήνιο ρεκόρ στο επί κοντώ με άλμα στα 5.35 μ., αλλά κατατάσσεται τέταρτος στον τελικό των Ολυμπιακών Αγώνων του Μεξικού. Το χρυσό μετάλλιο κερδίζει ο Αμερικανός Μπομπ Σίγκρεν με 5.41 μ.

1910: Ο παγκόσμιος πρωταθλητής μεσαίων βαρών Στάνλεϊ Κέτσελ, πυροβολείται και πεθαίνει στο Κόνγουεϊ του Μιζούρι

1899: Διατυπώνονται για πρώτη φορά επίσημοι κανόνες για το μπάσκετ γυναικών.

Ακολουθείστε τo SPORTDAY.GR στο Google News