Γιόχαν Κρόιφ : Σύμβολο ποδοσφαιρικού, και όχι μόνον, μεγαλείου

Κάποιοι, και δεν είναι ούτε λίγοι, ούτε όποιοι κι όποιοι, υποστηρίζουν πως ο Γιόχαν Κρόιφ ήταν και έξι πλέον χρόνια μετά τον θάνατο του, εξακολουθεί να είναι, το ποδόσφαιρο. Κι αν ακόμα η ετυμηγορία τους μοιάζει για άλλους πως τη διακρίνει μια γερή δόση υπερβολής στον αντίλογο της θα τοποθετήσω ευθαρσώς μια ακόμα πιο τολμηρή σκέψη. Εξάλλου έχει μάτσο… βάσεις για να υποστηριχθεί. Και ουκ ολίγες εξ αυτών θα παρατεθούν εν συνεχεία. Ξεκαθαρίζοντας ευθύς εξ αρχής, ότι θεωρώ πως δεν είναι αποκλειστικά και μόνον, του υπογράφοντος το παρόν κείμενο οποίος απλά αποτελεί έναν ακόμα… μεταφορέα της.

Ήταν… παραπάνω από το ποδόσφαιρο το οποίο είχε την αναμφίβολα εξαιρετικά μεγάλη τύχη να έχει ενταχθεί ολόψυχα ο αλησμόνητος Ολλανδός στην οικογένεια του. Και να την εκπροσωπήσει ενδόξως σχεδόν ολάκερη τη ζωή του. Μια ζωή που είχε όμως και διαστάσεις πέρα και πάνω από το δημοφιλέστερο των σπορ. Όσο κι αν η σχέση του με το τελευταίο ήταν το Α (ή το Π αν προτιμάτε) το μεγάλο που λέει και το λαϊκό άσμα. Κι εκεί εντοπίζεται πιστεύω μεγάλο μέρος της διαφοράς του αξεπέραστου ποδοσφαιριστή και τεχνικού από τους περισσότερους , αν όχι όλους τους εξίσου τρανούς (και τρανότερους για πολλούς) ομολόγους του και στους δύο κεντρκούς ποδοσφαιρικούς ρόλους.

Υπερτοπικός και διαχρονικός

Πάντα οι αξιολογήσεις και οι συγκρίσεις ανθρωπίνων μεγεθών και καταστάσεων περιαλαμβάνουν τη χωροχρονική διάσταση. Το πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται κάθε φορά η παρουσία – αξία ενός ατόμου και των πεπραγμένων του. Αυτό αυτόματα περιορίζει, αν δεν ακυρώνει σε μεγάλο βαθμό, την ακρίβεια της «τιμής» που θα προκύψει μετά από κάθε σχετική προσπάθεια. Σκεφτείτε λοιπόν το κατά πόσο… σοβαρή μπορεί να θεωρηθεί μια κρίση περί που μεγέθους ενός ποδοσφαιροανθρώπου ο οποίος κατάφερε έμπρακτα να αμφισβητεί τον τόπο και τον χρόνο, όντας πέρα (έστω και σχετικά) από αμφότερα. Και δη μπροστά από το σύγχρονο του γίγνεσθαι στο χώρο του σπορ το οποίο αγάπησε και στο οποίο λατρεύτηκε όσο ελάχιστοι. Το να διαπραγματευτεί κανείς μια κολοσσιαία μορφή όπως ο Κρόιφ που έχει αποτελέσει (και συνεχίζει ακατάπαυστα να αποτελεί) πηγή έμπνευσης για εκατομμύρια συνανθρώπους του είναι ένα εξαιρετικά απαιτητικό έργο. Μιλάμε για την προσωπικότητα της μπάλας για την οποία έχουν γραφεί και λεχθεί δισεκατομμύρια λέξεις (σε δεκάδες γλώσσες διαφορετικές) σε γραπτό , ηλεκτρονικό και ψηφιακό περιβάλλον.

Έχουν παραχθεί εξίσου τεράστια μεγέθη οπτικού υλικού (φωτογραφίες, βίντεο, ντοκιμαντέρ, κινηματογράφος) για να «συλλάβουν»- καταγράψουν το φαινόμενο του πολύγλωσσου και πολυγραφότατου επίσης Κρόιφ. Και συνεχίζουν και θα συνεχίσουν να το κάνουν γιατί η μεταφορά του μεγαλείου που περικλείει το συγκεκριμένο ονοματεπώνυμο του ήρωα της «στρογγυλής θεάς», ο οποίος «αποχώρησε» σαν σήμερα πριν από έξι ακριβώς χρόνια, είναι μια διαρκής τελετουργία για πάμπολλους ανθρώπους.

Τόσο εκείνους που είχαν την τύχη να έρθουν, έστω και περιορισμένη, όπως στην εμού περίπτωση, άμεση επαφή μαζί του όσο και τους ευλογημένους οι οποίοι τον έζησαν από κοντά επί μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Το δέος της «επικοινωνίας» με αυτό το ιερό τέρας της μπάλας, ακόμα και εμμέσως (από λόγο, ήχο και εικόνα) είναι ένα ατέλειωτα ενεργό ηφαίστειο. Που προκαλεί, δικαιολογημένα, τακτικές εκρήξεις.

Το να ξεκινήσουμε να απαριθμούμε άθλους και τίτλους ή να του απαγγέλλουμε τιμές και δόξες (δικές μας ή άλλων) είναι, πιστέψτε με, το εύκολο κομμάτι της απόπειρας απόδοσης τα του καίσαρος τω καίσαρι. Όσα πολλά και θαυμαστά αν είναι όλα αυτά. Γιατί έχουν κύρια να κάνουν με το αριθμητικό και λιγότερο με το ποιοτικό στοιχείο- διάσταση που πιστεύω πως οφείλει να προταχθεί. Αν και εκεί ακόμα οι απαιτήσεις σε χώρο και χρόνο είναι υπερβολικά μεγάλες. Είπαμε, το μεγαλείο είναι ένα πολύ βαρύ φορτίο ακόμα και για τους… μεταφορείς σαν κι εμέ. Παρόλα αυτά επιβάλλεται και πάνω απ’ όλα σίγουρα αξίζει να αφιερωθεί ένα μεγάλο μέρος του παρόντος κειμένου στη φιλοσοφία, ποδοσφαιρική και όχι μόνον επαναλαμβάνω, που τον χαρακτήριζε. Εκεί είμαι βέβαιος πως μπορεί κανείς να υποδεχθεί με λιγότερο σκεπτικισμό ή και άρνηση την αρχική άποψη ότι ήταν παραπάνω από το ποδόσφαιρο.

«Αυτό που έκανε ο Κρόιφ για το ποδόσφαιρο δεν μπορεί να συγκριθεί»

Ξεκινώντας από τα ίδια τα μέλη της ποδοσφαιρικής οικογένειας και το πώς εισέπραξαν-υποδέχθηκαν τόσο τη ζωή όσο και τον θάνατο του. Η L’Équipe κυκλοφόρησε με πρωτοσέλιδο τη φωτογραφία του και τον τίτλο «Ήταν το ποδόσφαιρο» ενώ σύμφωνα με τον Γκάρι Λίνεκερ:«Το ποδόσφαιρο έχασε έναν άνθρωπο που έκανε περισσότερα για να κάνει το όμορφο παιχνίδι όμορφο από οποιονδήποτε άλλον στην ιστορία». Ο κατά γενική ομολογία πιο καλός του μαθητής Πεπ Γκουαρδιόλα τοποθετήθηκε με τον παρακάτω συλλογισμό που λέει πάμπολλα. «Ο Γιόχαν Κρόιφ ζωγράφισε το παρεκκλήσι, και οι προπονητές της Βαρκελώνης από τότε το αποκατέστησαν ή το βελτίωσαν. Ως παίκτης και ως προπονητής κέρδισε πολλούς τίτλους, αλλά αυτό δεν είναι η κληρονομιά του. Οι τίτλοι μόνο βοηθούν. Άλλαξε δύο συλλόγους, τον Άγιαξ και τη Μπαρτσελόνα αλλά έπειτα και τις ολλανδικές και ισπανικές εθνικές ομάδες. Ξεχάστε τους τίτλους. Έχω κερδίσει περισσότερους τίτλους από αυτόν. Ο Μέσι, για παράδειγμα, είναι κάποιος που τρέχει λιγότερο και είναι ο καλύτερος απόφοιτός του. Δεν θα μπορούσα να κάνω ότι έκανε στη Μπαρτσελόνα. Άλλαξε τα πάντα, τα έκανε όλα. Αυτό που έκανε ο Κρόιφ για το ποδόσφαιρο δεν μπορεί να συγκριθεί. Μας έκανε να αγαπάμε αυτό το άθλημα τόσο ανοιχτά που δεν υπάρχει τρόπος να τον ξεχάσουμε».

Και για να επιστρέψουμε στη χωροχρονική διάσταση μέσα από τα λόγια του επί χρόνια συμπαίκτη του στον Άγιαξ και την εθνική Ολλανδίας Μπάρι Χουλσόφ: «Συζητούσαμε για τον χώρο όλη την ώρα. Ο Κρόιφ μιλούσε πάντα για το πού πρέπει να τρέχει ο κόσμος, πού πρέπει να στέκεται, πού δεν πρέπει να κινείται. Όλα είχαν να κάνουν με το να δημιουργείς χώρο και να μπαίνεις στο χώρο. Πρόκειται για ένα είδος αρχιτεκτονικής στον αγωνιστικό χώρο. Πάντα μιλούσαμε για την ταχύτητα της μπάλας, τον χώρο και τον χρόνο. Πού είναι ο περισσότερος χώρος; Πού είναι ο παίκτης που έχει τον περισσότερο χρόνο; Εκεί πρέπει να παίξουμε την μπάλα. Κάθε παίκτης έπρεπε να κατανοήσει την όλη γεωμετρία ολόκληρου του γηπέδου και το σύστημα στο σύνολό του».

Η λίστα όπως προ-έγραψα μακρά και εξαιρετικά εντυπωσιακή σε περιεχόμενο εκτίμησης και συγκίνησης και θα ολοκληρωθεί εδώ με την προσθήκη ενός εκπροσώπου του αντιπάλου δέους της Μπαρτσελόνα στην οποία αφιέρωσε ένα μεγάλο κομμάτι της ποδοσφαιρικής του ζωής. Ο πρώην πρόεδρος της Ρεάλ Μαδρίτης Ραμόν Καλντερόν πιστεύει ότι: «Μπορεί να θεωρηθεί επαναστάτης, ονειροπόλος, οραματιστής και καινοτόμος που άλλαξε την ιδέα ενός παιχνιδιού στο οποίο η δύναμη ήταν το πρωταρχικό κριτήριο σε ένα άλλο που βασιζόταν και επικεντρωνόταν στην ικανότητα και την τεχνική, γεννώντας αυτό που ονομάστηκε «tiki-taka». Συνήθιζε να λέει ότι το ποδόσφαιρο πρέπει να παίζεται με το μυαλό… Τον συνάντησα μερικές φορές αφού άφησε το ποδόσφαιρο, παίζοντας πάντα γκολφ, ένα άθλημα που αγαπούσε. Πάντα μιλούσε για το ποδόσφαιρο με τον ίδιο τρόπο που μιλούσε όταν έπαιζε και προπονούσε – με πολύ πάθος και ενθουσιασμό. Ένας θρύλος έφυγε, αλλά άφησε μια σημαντική κληρονομιά».

Η καταγγελία για την χρηματική υποταγή του αγαπημένου παιχνιδιού

Και αν τα παραπάνω έχουν την έξωθεν μαρτυρία – κρίση για το ανυπέβλητο του ανδρός η ίδια του η σκέψη – φιλοσοφία ποδοσφαιρική και πέρα από το παγκόσμια λατρεμένο σπορ μας προσφέρει άμεσα πλουσιότατο υλικό θαυμασμού. Μιλώντας για τις χαμένες αξίες του ποδοσφαίρου και για το νόμο του χρήματος που έχει διαβρώσει την καθαρότητα του παιχνιδιού επεσήμανε σε συνέντευξή του στον Ντόναλντ Μακρί της εφημερίδας «Γκάρντιαν» το 2014: «Το ποδόσφαιρο είναι πλέον όλο για το χρήμα. Υπάρχουν προβλήματα με τις αξίες μέσα στο παιχνίδι. Αυτό είναι λυπηρό γιατί το ποδόσφαιρο είναι το πιο όμορφο παιχνίδι. Μπορούμε να το παίξουμε στο δρόμο. Μπορούμε να το παίξουμε παντού. Ο καθένας μπορεί να το παίξει, είτε είσαι ψηλός είτε μικρός, είτε χοντρός είτε αδύνατος. Αλλά αυτές οι αξίες χάνονται. Πρέπει να τις φέρουμε πίσω».

Εξίσου αφοπλιστικός ο τρόπος που είχε υποδεχθεί το 2011 την πρώτη χορηγία στη φανέλα στην 111χρονη τότε ιστορία της ομάδας της Βαρκελώνης στη στήλη του El Periodico: «Είμαστε ένας μοναδικός σύλλογος στον κόσμο, κανείς δεν έχει κρατήσει τη φανέλα του ανέπαφη σε όλη την ιστορία του, αλλά έχει παραμείνει όσο πιο ανταγωνιστικός γίνεται… Πουλήσαμε αυτή τη μοναδικότητα για περίπου το έξι τοις εκατό του προϋπολογισμού μας. Καταλαβαίνω ότι αυτή τη στιγμή χάνουμε περισσότερα από όσα κερδίζουμε. Ωστόσο, πουλώντας τη φανέλα, μου δείχνει ότι δεν είμαστε δημιουργικοί και ότι έχουμε γίνει χυδαίοι». Αυτή η προσωποίηση της επανάστασης που είναι γνωστή ως «ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο» είχε πει κάποια στιγμή : «Η νίκη είναι μόνο μια μέρα, η φήμη μπορεί να κρατήσει μια ζωή. Η νίκη είναι σημαντικό πράγμα, αλλά το να έχεις το δικό σου στυλ, το να σε αντιγράφει ο κόσμος, το να σε θαυμάζει, αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο».

«Θέλω τα άτομα να σκέφτονται μόνα τους και να παίρνουν την απόφαση»

Φορέας ξεχωριστής αισθητικής και ηθικής αξίας στο ποδόσφαιρο μιλούσε πάντα με τα καλύτερα λόγια για την ψυχαγωγική σημασία του παιχνιδιού προσβεύοντας ότι : «Η ποιότητα χωρίς αποτελέσματα είναι άσκοπη. Τα αποτελέσματα χωρίς ποιότητα είναι βαρετά».Ενώ παράλληλα υπογράμμιζε αφενός: «Το απλό ποδόσφαιρο είναι το πιο όμορφο. Αλλά το να παίζεις απλό ποδόσφαιρο είναι το πιο δύσκολο πράγμα». Και αφετέρου : « Για να παίξεις καλά, χρειάζεσαι καλούς παίκτες, αλλά ένας καλός παίκτης έχει σχεδόν πάντα το πρόβλημα της έλλειψης αποτελεσματικότητας. Θέλει πάντα να κάνει τα πράγματα πιο όμορφα από ό,τι είναι απολύτως απαραίτητο».

Για δε την προπονητική απολυταρχία και την εγκαφαλικότητα στο παιχνίδι επέμενε κατηγορηματικά: «Κάθε προπονητής μιλάει για την κίνηση, για το πολύ τρέξιμο. Εγώ λέω να μην τρέχετε τόσο πολύ. Το ποδόσφαιρο είναι ένα παιχνίδι που παίζεις με το μυαλό σου. Πρέπει να είσαι στο σωστό σημείο τη σωστή στιγμή, όχι πολύ νωρίς, όχι πολύ αργά». Και τη …μηχανοποίηση του παιχνιδιού : «Θέλω τα άτομα να σκέφτονται μόνα τους και να παίρνουν στο γήπεδο την απόφαση που είναι καλύτερη για την κατάσταση… Δεν έχω τίποτα εναντίον των υπολογιστών, αλλά τους ποδοσφαιριστές τους κρίνεις διαισθητικά και με την καρδιά σου. Με βάση τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται τώρα στον Άγιαξ, θα είχα αποτύχει στο τεστ. Όταν ήμουν 15 ετών, μπορούσα μετά βίας να κλωτσήσω την μπάλα 15 μέτρα με το αριστερό και με το δεξί ίσως 20 μέτρα. Δεν θα ήμουν σε θέση να εκτελέσω ένα κόρνερ. Εξάλλου, ήμουν σωματικά αδύναμος και σχετικά αργός. Τα δύο προσόντα μου ήταν η εξαιρετική τεχνική και η διορατικότητα, που τυχαίνει να είναι δύο πράγματα που δεν μπορείς να μετρήσεις με έναν υπολογιστή».

«Σπινόζα του ποδοσφαίρου»

Ήταν ο «Σπινόζα του ποδοσφαίρου» όπως τον αποκαλούσαν μεταξύ άλλων και σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Γουάινερ συγγραφέα του βιβλίου «Brilliant Orange»: «Κάποτε ριζοσπαστικές και επαναστατικές, οι αρχές του Κρούιφ έχουν γίνει πρότυπο σε όλο το σύγχρονο παιχνίδι και το σχέδιό του για την ανάπτυξη νέων παικτών έχει αντιγραφεί σε όλο τον κόσμο». Για ουκ ολίγους ήταν ένας περίπλοκος συνδυασμός ιδεαλιστή, ατομικιστή, ελευθεριακού, κολεκτιβιστή, ρομαντικού, πουριστή, πραγματιστή, επαναστάτη και από την άλλη αλαζόνας, άπληστος, μισαλλόδοξος, δεσποτικός ενώ ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του έγραψε ότι μπορούσε μόνο «να σκεφτεί να είναι στην κορυφή» και ότι «δεν ήταν ικανός να κάνει κάτι σε χαμηλό επίπεδο». Πάνω απ’ όλα η ζωή του ήταν πάντα να «κάνει τα πράγματα καλύτερα». «Το δυσκολότερο πράγμα για τους παίκτες και τους ανθρώπους είναι να καταλάβουν ότι δεν υπάρχει τίποτα για να καταλάβουν» και με βρετανικό πνεύμα δεν έκρυβε ότι «αν ήθελα να καταλάβεις, θα το είχα εξηγήσει καλύτερα». Για τον εαυτό του διακήρυττε ότι «Πριν κάνω ένα λάθος, δεν κάνω αυτό το λάθος» και πίστευε πως «υπάρχει μόνο μία στιγμή κατά την οποία είσαι στην ώρα σου, αν δεν είσαι εκεί, πάει να πει ότι πήγες ή πολύ νωρίς ή πολύ αργά».

Ο 14λογος του Κρόιφ

Την ποδοσφαιρική του φιλοσοφία συμπυκνώνουν οι παρακάτω 14 κανόνες:

Παίκτης ομάδας – Για να ολοκληρώσετε τα πράγματα, πρέπει να τα κάνετε μαζί.
Ευθύνη – Φροντίστε τα πράγματα σαν να ήταν δικά σας.
Σεβασμός – Σεβασμός ο ένας στον άλλο.
Ενσωμάτωση – Συμμετοχή των άλλων στις δραστηριότητές σας όταν είναι δυνατόν.
Πρωτοβουλία – Τολμήστε να δοκιμάσετε κάτι νέο.
Προπόνηση – Πάντα να βοηθάτε ο ένας τον άλλο μέσα σε μια ομάδα.
Προσωπικότητα – Να είστε ο εαυτός σου.
Κοινωνική συμμετοχή – Η αλληλεπίδραση είναι ζωτικής σημασίας, τόσο στον αθλητισμό όσο και στη ζωή.
Τεχνική – Μάθετε τα βασικά.
Τακτική – Μάθετε τι να κάνετε.
Ανάπτυξη – Ο αθλητισμός ενισχύει το σώμα και την ψυχή.
Μάθηση – Προσπαθήστε να μαθαίνετε κάτι νέο κάθε μέρα.
Παίξτε μαζί – Ένα ουσιαστικό μέρος κάθε παιχνιδιού.
Δημιουργικότητα – Φέρτε ομορφιά στο άθλημα

«Με τον Κρόιφ, πρέπει να σκεφτείς για να μπορέσεις να τον καταλάβεις»

Ως επιμύθιο η σκέψη του συντάκτη του FootballFanCast.com, Κρις ΜακΜιούλαν : «Ήταν μια ανωμαλία. Ένας άνθρωπος που έπαιζε ποδόσφαιρο όπως κανένας άλλος. Τελικά δεν έπαιζε ποδόσφαιρο σωματικά, το έπαιζε με το μυαλό του. Μια εσωτερική ενασχόληση που άλλαξε εντελώς το παιχνίδι. Ένας οραματιστής, μια αναχώρηση, μια πτήση της φαντασίας – ο Κρόιφ είναι ο απόλυτος γιατί η συμβολή του στο παιχνίδι δεν ήταν απλώς προσωπική. Δεν έσπασε ρεκόρ, δεν κέρδισε χρυσές μπότες και μόνο περιστασιακά θαμπώνει με τις ικανότητές του. Ο λόγος που είναι μεγάλος είναι επειδή κατάλαβε το παιχνίδι όπως κανείς άλλος δεν κατάλαβε ποτέ και πιθανώς δεν θα καταλάβει ποτέ. … Το όραμά του, η ικανότητά του να βλέπει το παιχνίδι με έναν τρόπο που κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να έχει, ήταν το χάρισμά του. Αναδεικνύει το ταλέντο του, ο τρόπος που διαμόρφωσε το παιχνίδι στο μυαλό του και στη συνέχεια ήταν σε θέση να το εκτελέσει τέλεια με τα πόδια του». Και καταλήγει: «Δεν υπάρχει ένας στόχος, ένα ποδοσφαιρικό κλιπ που να μπορεί να συμπυκνώσει τη συμβολή του Γιόχαν Κρόιφ στο ποδόσφαιρο. Κανένα κομμάτι βίντεο δεν θα μπορούσε ποτέ να το κάνει αυτό. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Ο Κρόιφ δεν ήταν ένας Πελέ ή ένας Μαραντόνα, των οποίων οι καριέρες μπορούν να συνοψιστούν με μια σειρά από βιντεάκια και κλιπ, βουνά από γκολ και ικανότητες το ένα μετά το άλλο. Με τον Κρόιφ, πρέπει να σκεφτείς για να μπορέσεις να τον καταλάβεις. Δεν συμβαίνει απλώς μπροστά στα μάτια σου, αλλά είναι κάτι συνολικά πιο στοχαστικό και τελικά πιο αποδοτικό».

Και αυτά, ας μην ξεχνάμε άπαντες, ότι είναι λίγα από τα απέραντα αποδεικτικά στοιχεία για την μεταφορά της έκφρασης του μεγαλείου εντός και εκτός ποδοσφαίρου που συνοδεύει, και θα συνεχίσει να το κάνει στο διάβα της Ιστορίας, το ονοματεπώνυμο Γιόχαν Κρόιφ.

Υ.Γ. Το ανωτέρω, «θεωρητικό» κείμενο γράφτηκε έχοντας ως ερέθισμα την απώλεια του τρανού ανδρός και την ασύγκριτη του κληρονομιά. Έτσι έκρινα σκόπιμο να μείνει εκτός το κομμάτι με τα μέγιστα έμπρακτα της συναρπαστικής, ποδοσφαιρικά και όχι μόνον, ζωής του. Αυτά, ως υπόσχεση τα μεταθέτω, για την τον επόμενο μήνα συμπλήρωση 75 χρόνων από τη γέννηση του.