Ρετρό: Όταν ο Αλκέτας Παναγούλιας πάλευε για να διδάξει το ποδόσφαιρο στους Αμερικανούς

Για τον Αλκέτα Παναγούλια έχουν γραφτεί πλείστα όσα αφιερώματα. Για τους θριάμβους του με την Εθνική ομάδα και τον Ολυμπιακό, κυρίως, όμως, για το φιάσκο της αποτυχίας στο Μουντιάλ της Αμερικής το 1994.

Πραγματικό άδικο να μνημονεύεται ένας τόσο μεγάλος προπονητής και ιδεαλιστής για τη μοναδική άτυχη στιγμή μια πορείας μισού αιώνα στο χώρο του ποδοσφαίρου, μολονότι, όντως, το μερίδιο ευθύνης για το περίφημο «4-4-2» ήταν τεράστιο. Αυτή είναι, όμως, η μοίρα των επιτυχημένων.

Ο Αλκέτας Παναγούλιας ήταν ένας ευχάριστος άνθρωπος, μάγευε τους συνομιλητές του με τις ιστορίες του. Του άρεσε να αναπολεί το παρελθόν, τα δύσκολα χρόνια του πολέμου και τα μεταπολεμικά στη Θεσσαλονίκη. Μιλούσε γρήγορα, χαμογελούσε συχνά και ήταν αθυρόστομος.

Στο αφιέρωμα αυτό σε έναν από τους κορυφαίους προπονητές που ανέδειξε αυτός ο τόπος, ο οποίος γεννήθηκε σαν σήμερα, 30 Μαΐου 1934, θα αναφερθούμε στα όχι και τόσο γνωστά πεπραγμένα του στη δεύτερη πατρίδα του, τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι σπουδές στη Νέα Υόρκη και οι τίτλοι στο National Challenge Cup

Ο Alkis, όπως τον αποκαλούσαν στις ΗΠΑ, έγινε το 1983 ο προπονητής της εθνικής ομάδας της χώρας, διαδεχόμενος τον… κανέναν αφού ο προκάτοχός του Ουόλτερ Χιζόβιχ, ήταν στο τιμόνι από το 1976 έως το 1980. Η επιλογή του βασίστηκε στις ευρωπαϊκές επιτυχίες του, αλλά και στο γεγονός ότι είχε γνώση του αμερικανικού ποδοσφαίρου και διπλή υπηκοότητα.

Για να δούμε, όμως, πώς έφτασε μέχρι εκεί, θα πρέπει να σας ταξιδέψουμε πίσω στο 1962, όταν ο 28χρονος τότε Παναγούλιας, ολοκλήρωσε μια καριέρα 11 ετών στον Άρη Θεσσαλονίκης και μετακόμισε στη Νέα Υόρκη για να σπουδάσει στη χώρα που ερωτεύτηκε βλέποντας πιτσιρικάς στη μεγάλη οθόνη τον Έρολ Φλιν.

Φοίτησε στο κολέγιο Ουψάλα του Νιου Τζέρσι και έκανε μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις στο Social Research της Νέας Υόρκης.

Αφού συνδύασε σπουδές με ποδόσφαιρο ως παίκτης των New York Greek Americans, ανέλαβε να κοουτσάρει την ομάδα το 1967.

«Όταν έφτασα στις ΗΠΑ, ήμουν ο μοναδικός κανονικός ποδοσφαιριστής στην ομάδα του κολλεγίου. Την πρώτη μέρα στην προπόνηση, έσκυψα δήθεν για να δέσω τα κορδόνια μου και είδα πώς κλωτσούσαν οι υπόλοιποι την μπάλα. “Αν δεν γίνω βασιλιάς εδώ, θα είμαι τουλάχιστον πρίγκιπας”, σκέφτηκα. Την επόμενη μέρα, μετά το πρώτο επίσημο ματς, ήμουν πρωτοσέλιδο στις τοπικές εφημερίδες», θα πει φέρνοντας στη θύμησή του τα πρώτα του χρόνια στις ΗΠΑ, ο Παναγούλιας.

Έμεινε στο πόστο τέσσερα χρόνια και πρόσθεσε δύο τίτλους του National Challenge Cup, στον έναν που είχε κατακτήσει ως παίκτης. Το NCC ήταν ουσιαστικά το εθνικό πρωτάθλημα με ημι-επαγγελματίες παίκτες.

Κατά την παραμονή του στις ΗΠΑ, παντρεύτηκε μια Ελληνοαμερικανίδα μεσίτρια, την Βάνα και απέκτησε δύο παιδιά, την Ντέμπι και τον Τζον. Η οικογένεια εγκαταστάθηκε στη Βιέννη της Βιρτζίνια, εκεί όπου ο Αλκέτας άφησε την τελευταία του πνοή στις 18 Ιουνίου του 2012, από τα κατάλοιπα που του άφησε το εγκεφαλικό που υπέστη έξι μήνες νωρίτερα.

Η επιστροφή στην Ελλάδα και η νέα αμερικανική πρόκληση

Γύρισε στην Ελλάδα για να θητεύσει ως βοηθός του Μπίλι Μπίγκαμ στην εθνική ομάδα και αργότερα με μεγάλη επιτυχία ως πρώτος προπονητής, με αποκορύφωμα την πρόκριση στα τελικά του Κυπέλλου Εθνών (νυν Euro) των οχτώ ομάδων το 1980.

Μετά τους δύο τίτλους με τον Ολυμπιακό (1982, 1983), δέχτηκε την πρόσκληση της ομοσπονδίας ποδοσφαίρου των ΗΠΑ να αναλάβει τα ηνία του αμερικανικού ποδοσφαίρου. Στις μέρες μας η δουλειά αυτή φαντάζει ως μεγάλο δέλεαρ, καθώς η US Team είναι σταθερά μια υπολογίσιμη δύναμη στο διεθνές στερέωμα, με ένα πολύ ποιοτικό και άρτια οργανωμένο πρωτάθλημα. Το 1983, όμως, ισοδυναμούσε με μεγάλη πρόκληση και ταξίδι στο άγνωστο.

«Για μένα είναι μια μεγάλη ευκαιρία. Το όνειρο μου να επιστρέψω έγινε πραγματικότητα. Θεωρώ ότι οι ΗΠΑ είναι ο κοιμώμενος γίγαντας του ποδοσφαίρου και σύντομα θα αποκτήσουν ισχυρότερη θέση στο διεθνές στερέωμα. Λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων, όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα πάνω μας, μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να πλασαριστούμε δίπλα στις ισχυρότερες δυνάμεις του κόσμου», ήταν τα πρώτα του λόγια ως εκλέκτορας των ΗΠΑ.

Του ανέθεσαν την επίβλεψη του εθνικού προγράμματος που περιλάμβανε την εθνική ανδρών, την ολυμπιακή και την παναμερικανική ομάδα, καθώς και τους νέους.

Το ποδόσφαιρο ήταν παντελώς αδιάφορο για το αμερικανικό κοινό, που προτιμούσε να κλωτσά μια μπάλα στο πάρκο για διασκέδαση, παρά να παρακολουθεί ένα ουσιαστικά ανύπαρκτο πρωτάθλημα ή την αδύναμη εθνική ομάδα. Ουσιαστικά η θέση του ομοσπονδιακού άνοιξε για να παρουσιάσουν οι ΗΠΑ ένα αξιοπρεπές συγκρότημα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες.

Η μάχη να δώσουν οι Αμερικανοί σημασία στην εθνική ποδοσφαίρου

Ο Παναγούλιας ανέλαβε ένα σύνολο που από το 1980 είχε δώσει μόνο έναν επίσημο αγώνα. Για να μείνει η ομάδα δραστήρια, πρότεινε στην ομοσπονδία και στη λίγκα να αγωνιστεί η Εθνική στην North American Soccer League, τον πρόγονο του MLS. Αυτό προϋπόθετε ότι οι διεθνείς θα εγκατέλειπαν τους συλλόγους τους για να ενισχύσουν τον εθνικό σκοπό.

«Ήταν πολύ δύσκολο. Έπρεπε να “πουλήσω” έξυπνα στη λίγκα και στους ιδιοκτήτες των ομάδων την εθνική ιδέα, ότι η Εθνική πρέπει να είναι πάνω από τα σωματεία. Είχα ανάγκη τους παίκτες τους. Παραλίγο να κλάψω μιλώντας τους για τους στόχους μου. Με κοιτούσαν λες και ήμουν τρελός. Δεν είχαν ιδέα για τη σημασία της εθνικής ομάδας», θα πει το 2006 σε συνέντευξή του στους New York Times.

Παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες να χρησιμοποιήσει το εθνικό φρόνημα ως όπλο για να διαφημίσει και να ανεβάσει τη θέση του ποδοσφαίρου στην αμερικανική κοινωνία, τα αποτέλεσμα ήταν φτωχό.

Οι ιδιοκτήτες τού γύρισαν την πλάτη. Ελάχιστοι ανταποκρίθηκαν, ειδικά από την πιο ισχυρή ομάδα, την Κόσμος της Νέας Υόρκης. Ο Αλκέτας έστησε μια ομάδα με «κάποιους Καλιφορνέζους σέρφερ», όπως τους αποκάλεσε σε μια άλλη συνέντευξή του στον Ντον Ρισόλο, έναν από τους πιο παθιασμένους Αμερικανούς ρεπόρτερ του ποδοσφαίρου της εποχής.

Η ώρα των αγώνων

Η Εθνική χρησιμοποίησε ως έδρα το RFK Stadium της πρωτεύουσας Ουάσινγκτον με τους νατουραλιζέ Μέρικ και Γκριν να πλαισιώνουν τις παλιοσειρές Μάουσερ, Βαν ντερ Μπεκ, Κάντερ και Ντάργκαν. Πρόσθεσε στην ομάδα νέο αίμα, τους ταλαντούχους Φοξ, Καλιτζούρι, Κράου, Χούκερ, Ιρβάιν και Σαρπ. Το αποτέλεσμα ήταν τραγικό: 10 νίκες, 20 ήττες και τελευταία θέση. Ωστόσο, είχαν τεθεί οι βάσεις.

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1984, οι ΗΠΑ πέτυχαν μία νίκη, έφεραν μια ισοπαλία και έχασαν ένα ματς. Ατυχώς, δεν πέρασαν στα προημιτελικά για να διεκδικήσουν ένα μετάλλιο και χάθηκε μια καλή ευκαιρία το ποδόσφαιρο να κερδίσει χρόνο στη δημόσια τηλεόραση.

Στα προκριματικά του Μουντιάλ του 1986, κάποια στιγμή οι ΗΠΑ υποδέχτηκαν το Τρινιντάντ και Τομπάγκο.

«Μας έβαλαν να μείνουμε σε ένα μοτέλ, μαζί με φορτηγατζήδες. Ήταν η εποχή που μας κέρδιζαν όλοι, ακόμα και το Μπαγκλαντές. Είχαμε παίξει ένα φιλικό στη Μαλαισία και φυσικά χάσαμε. Ο βασιλιάς της χώρας μού πρότεινε να πιούμε μαζί έναν καφέ και με ρώτησε “τι τρέχει με την αμερικανική ομάδα;”. Του απάντησα να σηκώσει το ακουστικό και να ρωτήσει το ίδιο τον πρόεδρο Ρόναλντ Ρέιγκαν», αποκάλυψε ο Παναγούλιας στους Αμερικανούς ρεπόρτερ το 1994 σε ένα από τα γνωστά πηγαδάκια όπου πρωταγωνιστούσε.

Ο ΗΠΑ έφτασαν σε σημείο να θέλουν έναν πόντο στο τελευταίο εντός έδρας ματς με την Κόστα Ρίκα για να προκριθούν στο μπαράζ πρόκρισης των τριών ομάδων. Στο Μουντιάλ μετείχαν μόνο 24 χώρες και στη Βόρεια και Κεντρική Αμερική η FIFA είχε δώσει μόνο μία επιπλέον, θέση, αφού το Μεξικό ήταν η διοργανώτρια χώρα.

Ως έδρα επιλέχτηκε το Τόρενς της Καλιφόρνια. Μαζεύτηκε λίγος κόσμος, αλλά ενθουσιώδης. Η Κόστα Ρίκα νίκησε με 1-0 και χάθηκε άλλη μια ευκαιρία για το εθνικό πλάνο του Παναγούλια. Ήταν το κύκνειο άσμα της παρουσίας στο τιμόνι των ΗΠΑ. Ολοκλήρωσε την διετή παρουσία του (1983-85) με 6 νίκες, 5 ισοπαλίες και 7 ήττες, το δεύτερο καλύτερο ρεκόρ στην ιστορία της εθνικής ομάδας. Not bad…

Η επιστροφή το 1994 και η δικαίωση

Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι να καταλάβουν οι Αμερικανοί τη δύναμη του ποδοσφαίρου και το πλάνο που τους εξηγούσε ο… τρελός Έλληνας με το πούρο στο στόμα. Ο Αλκέτας Παναγούλιας ήταν αυτός που έβαλε τις βάσεις της ανάπτυξης του ποδοσφαίρου στη μεγαλύτερη τηλεοπτική αγορά του πλανήτη.

Επέστρεψε στις ΗΠΑ το 1994 ως εκλέκτορας της Ελλάδας για την προετοιμασία και αργότερα τα ματς των ομίλων του Μουντιάλ. Τότε συνειδητοποίησαν ακόμα και οι αδαείς με το ποδόσφαιρο γείτονές του, ότι ο Alkis που μένει στη διπλανό σπίτι είναι ένας διάσημος προπονητής. «Ο μοναδικός Αμερικανός» στο Μουντιάλ των ΗΠΑ, όπως θα πει αργότερα στους εκπροσώπους του Τύπου, που τον περικύκλωναν σε κάθε εμφάνισή του.

Στις 28 Μαΐου του 1994 οι δύο πατρίδες του αναμετρήθηκαν σε φιλικό παιχνίδι στο Γέιλ Μπόουλ του Νιού Χέιβεν στο Κονέκτιτατ. Ο Αλκέτας βρήκε απέναντί του παίκτες όπως οι Πολ Καλιτζούρι, Ταμπ Ράμος, Μπράιαν Μπλις και Χιούγκο Πέρεζ, που είχε επιλέξει να παρακολουθήσουν το καμπ της εθνικής των ΗΠΑ όταν ήταν μόλις 16-17 ετών.

Οι ΗΠΑ κυριάρχησαν στο γήπεδο, αλλά το ματς έληξε 1-1, με σκόρερ των Αμερικανών τον Φρανκ Κλόπα και τον ΜΗνά Χατζίδη για την Ελλάδα.

Στο Μουντιάλ του 1994 οι Αμερικανοί λύγισαν πολύ δύσκολα με 1-0 στη φάση των «16» από τους μετέπειτα νικητές Βραζιλιάνους. Η Ελλάδα έχασε και τα τρία ματς με συνολικό αριθμό τερμάτων 0-10. Ήταν το τουρνουά που έδυσε το άστρο του Αλκέτα Παναγούλια και αναθερμάνθηκε η ιδέα της δημιουργίας μιας ισχυρής εθνικής ομάδας από τους Αμερικανούς…