Ισαμπελίνο Γραδίν: Το αστέρι της Ουρουγουάης που λάτρεψαν οι λογοτέχνες

Οι περισσότερες αναφορές στο διαδίκτυο για τον Ισαμπελίνο Γραδίν υπερθεματίζουν για το χρώμα του δέρματός του. Κάτι που είναι δικαιολογημένο μεν, αφού μαζί με τον Χουάν Ντελγάδο ήταν οι πρώτοι μαύροι ποδοσφαιριστές που μετείχαν σε διεθνή διοργάνωση, αλλά και άδικο συνάμα.

Και είναι άδικο διότι ο Γραδίν, ο οποίος έφυγε απ’ τη ζωή στις 21 Δεκεμβρίου 1944 σε ηλικία μόλις 47 ετών, ήταν ο μεγάλος πρωταγωνιστής της εθνικής ομάδας της Ουρουγουάης που κατέκτησε το 1916 το πρώτο Κόπα Αμέρικα. Το οποίο ήταν και η παρθενική επίσημη ποδοσφαιρική διοργάνωση μεταξύ εθνικών ομάδων που έχει καταγραφεί στην Ιστορία.

Ήταν χαρισματικός χειριστής της μπάλας, αλλά και απίστευτα γρήγορος σε μια εποχή που το ποδόσφαιρο ήταν πολύ αργό. Γι’ αυτό ο Γραδίν ασχολήθηκε συστηματικά και με το τρέξιμο, κερδίζοντας μάλιστα μετάλλια σε διεθνείς διοργανώσεις στίβου (!) εκτός από πρωταθλήματα Ουρουγουάης με την Πενιαρόλ, τον σύλλογο που υπηρέτησε στα χρόνια της ακμής του.

Το ταλέντο του εξύμνησε ο διάσημος συμπατριώτης του λογοτέχνης, Εδουάρδο Γκαλεάνο, αλλά και ποιητές της εποχής του, όπως ο Χουάν Πάρα ντελ Ριέγκο, που πέθανε κι αυτός πολύ νέος, το 1925. Εκείνος έγραψε και το ποίημα «Polirritmo dinámico a Gradín, jugador de football», μέρος του οποίου αποπειραθήκαμε να μεταφράσουμε, πρόχειρα, στα ελληνικά:

«Περνάς έναν…
δύο…
τρεις… τέσσερις…
επτά αντιπάλους…
η μπάλα βράζει μες στον υπόκωφο θόρυβο των θραυσμάτων,
ώσπου η ατμόσφαιρα πλημμυρίζει από χρώματα
κι εσύ βρίσκεσαι ήδη μπροστά στο τέρμα,
με το κορμί σου… την ψυχή σου… τα πόδια σου…
και είναι αυτό το σουτ που σαν έκρηξη χαλά την ηρεμία του απογεύματος 
και στέλνει την μπάλα στα δίχτυα σαν καυτή σφαίρα

(…)

εσύ, που όταν τρέχεις με την μπάλα
κανείς δεν μπορεί να πιστέψει ότι παίζεις τόσο καλά
όλοι νομίζουν ότι έχεις πατίνια στα πόδια
και με τις χορευτικές κινήσεις σου σε σχηματισμό μαιάνδρου
αφήνεις πίσω σου ίχνη σαν ξεθωριασμένες κορδέλες
ψάρι που ακροβατείς μες στο νερό σαν να επιτίθεσαι βίαια
ξεφεύγεις, ανασηκώνεσαι, ξαναβυθίζεσαι
όλοι σε χάνουν προς στιγμήν απ’ τα μάτια τους
αλλά σαν υποβρύχιο ξεπετάγεσαι ξαφνικά με την μπάλα στα πόδια…!
και τότε είναι που η κερκίδα βρυχάται σαν τη θάλασσα
με τον κόσμο να φωνάζει: Γραδίν! Γραδίν! Γραδίν!
κι όπως τα άγρια κύματα που θέλουν να υπερχειλίσουν την ακτή
βλέπεις κορμιά να απογειώνονται και χέρια να υψώνονται
μέχρι που η λαμπρότητα απ’ τα καπέλα που πετιούνται ψηλά με ενθουσιασμό
μοιάζει με πλήθος από πυροτεχνήματα
που θα φτάσουν στο φεγγάρι για να φωνάξουν κι εκεί: Γραδίν! Γραδίν! Γραδίν!

Δισέγγονος σκλάβων απ’ το Λεσότο

Ο Ισαμπελίνο Γραδίν γεννήθηκε στο Μοντεβιδέο στις 8 Ιουλίου 1897. Ήταν δισέγγονος σκλάβων που είχαν φτάσει στην Ουρουγουάη στις αρχές του 19ου αιώνα από το Λεσότο, το σημερινό ενκλάβιο της Νοτιοαφρικανικής Δημοκρατίας.

Μεγάλωσε στη γειτονιά του Παλέρμο, στα νότια της πρωτεύουσας. Στις αλάνες και τα καλντερίμια που υπήρχαν κοντά στο λιμάνι ανακάλυψε έφηβος το πάθος του για το ποδόσφαιρο μαζί με άλλους συνομήλικους πιτσιρικάδες. Από κει τον «τσίμπησε» η Πενιαρόλ, στην πρώτη ομάδα της οποίας έκανε ντεμπούτο το 1915, αρκετά μεγάλος δηλαδή για τα σημερινά δεδομένα.

Από την πρώτη του κιόλας χρονιά, ο Γραδίν ξεχώρισε για την ταχύτητα και την τεχνική του κατάρτιση, φτάνοντας μέσα σε λίγους μήνες να κάνει ντεμπούτο με την Εθνική Ουρουγουάης. Όταν έφτασε η ώρα για τη διεξαγωγή του πρώτου Πρωταθλήματος Νοτίου Αμερικής (όπως ονομαζόταν τότε το Κόπα Αμέρικα), τον Ιούλιο του 1916 στο Μπουένος Άιρες, ήταν ήδη βασικό στέλεχός της.

Ο 19χρονος επιθετικός άφησε το αποτύπωμά του στη διοργάνωση από το πρώτο παιχνίδι, τον θρίαμβο επί της Χιλής με 4-0 στις 2 Ιουλίου 1916. Πέτυχε δύο γκολ, στο 55′ και το 70′, φέρνοντας με το «καλημέρα» την Ουρουγουάη στη θέση του οδηγού για τον τίτλο. Ωστόσο, σε εκείνο το ιστορικό παιχνίδι (μια και είχε ανοίξει την αυλαία της πρώτης ποδοσφαιρικής διοργάνωσης μεταξύ εθνικών ομάδων) καταγράφηκε και το πρώτο κρούσμα ρατσισμού.

Οι Χιλιανοί κατηγόρησαν τους Ουρουγουανούς ότι είχαν χρησιμοποιήσει παράνομα δύο «Αφρικανούς», εννοώντας τον Γραδίν και τον Χουάν Ντελγάδο, ο οποίος ήταν επίσης απόγονος σκλάβων από τη Μαύρη Ήπειρο. Το θέμα δεν πήρε μεγαλύτερη έκταση και οι δύο άσοι αγωνίστηκαν κανονικά και στο δεύτερο αγώνα με τη Βραζιλία, όπου η «Σελέστε» επικράτησε 2-1 με τον Γραδίν να πετυχαίνει το πρώτο γκολ.

Η «λευκή» ισοπαλία στον επεισοδιακό τελευταίο αγώνα με την Αργεντινή, στις 16 Ιουλίου 1916, χάρισε στην Ουρουγουάη τον τίτλο, ενώ ο Γραδίν αναδείχθηκε πρώτος σκόρερ της διοργάνωσης με τρία τέρματα και κορυφαίος παίκτης των πρωταθλητών.

Τον αποθέωσαν οι Βραζιλιάνοι

Ο Γραδίν κλήθηκε στην εθνική ομάδα και για τους αγώνες του δεύτερου Κόπα Αμέρικα που φιλοξενήθηκε στο Μοντεβιδέο το 1917 και έληξε πάλι με θρίαμβο της «Σελέστε». Ωστόσο, δεν χρησιμοποιήθηκε σε κανένα παιχνίδι. Το 1919, αντίθετα, πήρε μέρος στη διοργάνωση που διεξήχθη στη Βραζιλία και το χρώμα του δέρματός του έγινε αντικείμενο συζητήσεων.

Ο ρατσισμός ήταν διάχυτος στη Χώρα του Καφέ, παρότι είχε καταργήσει τη δουλεία από το 1888. Την ίδια στιγμή, όμως, που η παρουσία του Γραδίν προκαλούσε δυσφορία στους λευκούς, οι ουκ ολίγοι μαύροι Βραζιλιάνοι φιλάθλοι που παρακολουθούσαν τους αγώνες της Ουρουγουάης τον είχαν αναγάγει σε ήρωα. Ήταν ένα σύμβολο αντίστασης ενάντια στον ρατσισμό που είχε θέσει για κάποιο διάστημα εκτός «Σελεσάο» τον μιγά Αρτούρ Φριντενράιχ και εμπόδιζε άλλους ταλαντούχους μαύρους ποδοσφαιριστές να κληθούν στην εθνική ομάδα.

Τον επευφήμησαν ακόμα και για το γκολ που σημείωσε κόντρα στην ομάδα τους, στο 2-2 της τελευταίας αγωνιστικής που οδήγησε την Ουρουγουάη και τη Βραζιλία σε αγώνα μπαράζ. Ένα μπαράζ που κέρδισε τελικά η «Σελεσάο» με 1-0 ύστερα από δύο παρατάσεις, συνολικής διάρκειας 60 λεπτών (!), χάρη σε γκολ του Φριντενράιχ στο 122′.

Ο Γραδίν ήταν βασικό στέλεχος της Πενιαρόλ την ίδια εποχή και τη βοήθησε να κατακτήσει τα πρωταθλήματα του 1918 και του 1921. Στο ενεργητικό του έχουν καταγραφεί 101 γκολ σε 212 συμμετοχές με τη φανέλα της, μετά το Κόπα Αμέρικα του 1919, όμως, δεν πήρε μέρος σε πολλούς αγώνες της Εθνικής. Τάχθηκε με το μέρος των «ανταρτών» που προκάλεσαν τη διάσπαση της ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας της Ουρουγουάης το 1922, κάτι που είχε ως συνέπεια να αποχωρήσει απ’ την Πενιαρόλ και να μην κληθεί στη «Σελέστε» που κέρδισε το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1924 στο Παρίσι.

Πάντως, ο ρόλος του «κακού» της ιστορίας δεν του ταίριαζε. Όπως έχει γράψει ο Εδουάρδο Γκαλεάνο στο μνημειώδες έργο του «Το Ποδόσφαιρο στη Σκιά και το Φως» (κυκλοφορεί στα ελληνικά απ’ τις εκδόσεις «Πάπυρος», σε μετάφραση της Ισμήνης Κανσή), ο Γραδίν «είχε αθώο πρόσωπο· ήταν ένας τύπος σαν κι αυτούς που, ακόμα κι αν κάνουν τον κακό, δεν τους πιστεύει κανείς».

Με μετάλλια και στον στίβο

Παράλληλα με το ποδόσφαιρο, ο Γραδίν ασχολούνταν συστηματικά και με το τρέξιμο ως αθλητής του στίβου. Το 1919 κέρδισε τα χρυσά μετάλλια στα 200 μ. και τα 400 μ. του Πρωταθλήματος Νοτίου Αμερικής, επιτυχίες που επανέλαβε και στη διοργάνωση του 1920, συνδυάζοντάς το με το χρυσό και στη σκυταλοδρομία 4×400. Ήταν μάλιστα ο τελευταίος δρομέας της Ουρουγουάης και προσπέρασε τον Αργεντινό, Τεόντορο Μπόρσμαν, που είχε πάρει τη σκυτάλη πριν από εκείνον.

Δυστυχώς για τον Γραδίν, η πατρίδα του εντάχθηκε στους κόλπους της ΔΟΕ το 1923 κι έτσι δεν μπόρεσε να συμμετάσχει στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1920 στην Αμβέρσα. Βάσει επιδόσεων θα μπορούσε να είχε διεκδικήσει μετάλλιο τουλάχιστον στο 200άρι (το ατομικό του ρεκόρ ήταν 22.4). Από το 1922, πάντως, ασχολήθηκε περισσότερο με τον στίβο ως αθλητής της Ολίμπια Μοντεβιδέο, στην ίδρυση της οποίας είχε συνδράμει κι ο ίδιος.

Ο Γραδίν παρέμεινε ένας απ’ τους κορυφαίους Ουρουγουανούς ποδοσφαιριστές και τη δεκαετία του 1920, παρότι είχαν ήδη αρχίσει να λάμπουν αστέρια όπως ο Έκτορ Σκαρόνε, ο Χοσέ Νασάτζι, ο Πέδρο Πετρόνε κι ο «υπέροχος μαύρος» Χοσέ Λεάντρο Αντράντε. Το 1928, μάλιστα, κλήθηκε να συμμετάσχει στην αποστολή για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Άμστερνταμ, αλλά απάντησε αρνητικά. Ίσως επειδή διαισθανόταν ότι δεν υπολογιζόταν ως βασικός.

Η επίσκεψη στο νοσοκομείο

Ο Γραδίν διέπρεψε σε μία εποχή που το ποδόσφαιρο ήταν ερασιτεχνικό. Έτσι, του έμειναν μόνο η δόξα και η αναγνώριση του κόσμου όταν κρέμασε τα παπούτσια του, το 1929. Παντρεύτηκε και έκανε οικογένεια, αλλά έζησε μες στη φτώχεια και αντιμετώπισε προβλήματα υγείας.

Στις 17 Δεκεμβρίου 1944 ήταν βαριά άρρωστος στο νοσοκομείο, όταν η Πενιαρόλ κατέκτησε το πρωτάθλημα Ουρουγουάης νικώντας με 3-2 τη Νασιονάλ στο δεύτερο μπαράζ. Νοσηλευόταν απ’ τον Σεπτέμβριο, όταν και τον επισκέφτηκαν οι ποδοσφαιριστές της πρώην ομάδας του ύστερα από τη νίκη επί της «αιώνιας» αντιπάλου στο ντέρμπι της κανονικής διάρκειας.

Άλλες πηγές αναφέρουν ότι η επίσκεψη των παικτών της Πενιαρόλ στο νοσοκομείο έγινε μετά τη νίκη στο μπαράζ που τους χάρισε τον τίτλο. Φαίνεται, πάντως, λιγότερο πιθανό να ισχύει, μια και μόλις τέσσερις μέρες αργότερα, στις 21 Δεκεμβρίου 1944, ο Γραδίν άφησε την τελευταία του πνοή, προκαλώντας συγκίνηση σε ένα ολόκληρο έθνος.

Οι συμπατριώτες του τον τίμησαν το 2009 δίνοντας το όνομά του σε μια πλατεία του Μοντεβιδέο, κοντά στη γειτονιά όπου μεγάλωσε, διασφαλίζοντας την αναφορά του ονόματος του κι απ’ τις νεότερες γενιές Ουρουγουανών. Έτσι κι αλλιώς, βέβαια, το αποτύπωμά του στον αθλητισμό ήταν τόσο έντονο, που δεν ξεθωριάζει κι ας έχουν περάσει οκτώ δεκαετίες απ’ τον θάνατό του.

Άλλα γεγονότα στην Ελλάδα και τον κόσμο στις 21 Δεκεμβρίου

2019: Πεθαίνει σε ηλικία 76 ετών ο παλαίμαχος ποδοσφαιριστής, Μάρτιν Πίτερς, βασικό στέλεχος της Εθνικής Αγγλίας που είχε κατακτήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1966. Συνδέθηκε κυρίως με τη Γουέστ Χαμ, στην οποία αγωνίστηκε από το 1959 έως και το 1970, ενώ στη συνέχεια αγωνίστηκε στις Τότεναμ (1970-75) και Νόριτς (1975-80).

2017: Με μεγάλο πρωταγωνιστή τον 36χρονο Πίτι, ο οποίος σημειώνει δύο γκολ, η Λαμία συντρίβει τον Παναθηναϊκό με 4-1 στον πρώτο αγώνα για τη φάση των «32» του Κυπέλλου Ελλάδας. Η ομάδα της Φθιώτιδας θα κερδίσει την πρόκριση μια και θα ηττηθεί μόνο με 1-0 στη ρεβάνς.

1996: Ο μεγάλος πρωταγωνιστής της Αργεντινής στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1978, Μάριο Κέμπες, υπογράφει διετές συμβόλαιο ως προπονητής με την αλβανική Λούσνια, ομάδα της πρώτης κατηγορίας. Γίνεται έτσι ο πρώτος ξένος προπονητής στη χώρα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

1995: Ο Τζάκι Τσάρλτον αποχωρεί από τον πάγκο της Εθνικής Ιρλανδίας ύστερα από δέκα χρόνια και 93 αγώνες. Επί των ημερών του, η Ιρλανδία προκρίθηκε για πρώτη φορά σε τελική φάση Euro (1988) και Παγκοσμίου Κυπέλλου (1990, 1994).

1994: Η Αναγέννηση Καρδίτσας του ανερχόμενου προπονητή, Γιώργου Παράσχου, νικά με 1-0 τον Ολυμπιακό στο γήπεδό της, στον πρώτο αγώνα της φάσης των «16» του Κυπέλλου Ελλάδας. Ο αγώνας διεξάγεται σε κάκιστο αγωνιστικό χώρο λόγω βροχόπτωσης και το γκολ των Θεσσαλών πετυχαίνει στο 9′ ο Σέρβος, Μίλος Άνισιτς. Ο Ολυμπιακός, πάντως, θα πάρει την πρόκριση αφού στη ρεβάνς του «Γ. Καραϊσκάκης» θα νικήσει με 2-0.

1991: Ο ΠΑΟΚ νικά 99-96 τον Άρη στο μεγάλο ντέρμπι της Α1 μπάσκετ, με τρίποντο που σημειώνει ο Μπάνε Πρέλεβιτς στην εκπνοή.

1984: Καταγράφεται το πρώτο κάρφωμα από γυναίκα αθλήτρια του μπάσκετ. Πρόκειται για την Τζορτζιάν Γουέλς της κολεγιακής ομάδας της Γουέστ Βιρτζίνια, η οποία το κατορθώνει στην άνετη επί του Τσάρλεστον με 110-82.

1983: Η Ισπανία προκρίνεται στην τελική φάση του Euro ’84 χάρη στη νίκη της με 12-1 επί της Μάλτας στην τελευταία αγωνιστική. Οι Ισπανοί χρειάζονταν νίκη με έντεκα γκολ διαφορά για να προκριθούν εις βάρος της Ολλανδίας και την πέτυχαν, σκοράροντας εννέα φορές στο δεύτερο ημίχρονο (το πρώτο είχε λήξει με 3-1)! Οι φήμες που ακολούθησαν το παιχνίδι ήταν πολλές. Ακούστηκε ότι οι Ισπανοί δωροδόκησαν τους Μαλτέζους μέχρι κι ότι έριξαν κάτι στα νερά τους στην ανάπαυλα. Ως συνήθως, όμως, τίποτα δεν αποδείχθηκε.

1981: Οι Σινσινάτι Μπίαρκατς νικούν τους Μπράντλι Μπρέιβς με 75-73 στην έβδομη παράταση, για το Πανεπιστημιακό Πρωτάθλημα Μπάσκετ των ΗΠΑ (NCAA). Πρόκειται για ρεκόρ διάρκειας αγώνα στο NCAA (75 λεπτά), μια και στο παρελθόν υπήρχαν δύο αγώνες που είχαν κριθεί έπειτα από έξι παρατάσεις (Νιαγκάρα-Σιένα 88-81 το 1953 και Μινεσότα-Πέρντιου 59-56 το 1955). Την όγδοη παράταση στο ματς του 1981 απέτρεψε ο Νταγκ Σλέμερ του Σινσινάτι, ευστοχώντας σε δίποντο ένα δευτερόλεπτο πριν τη λήξη.

1975: Ο 19χρονος Μπιορν Μποργκ νικά τον Τσεχοσλοβάκο Γιαν Κόντες με 6-4, 6-2, 6-2 και χαρίζει στη Σουηδία το πρώτο της Davis Cup.

1972: Η Αμερικανίδα τενίστρια Κρις Έβερτ γίνεται επαγγελματίας ανήμερα των 18ων γενεθλίων της. Στην πλούσια καριέρα της θα κατακτήσει 157 τίτλους, εκ των οποίων οι 18 σε τουρνουά γκραν σλαμ: έξι στο Αμερικάνικο Όπεν, επτά στο Ρολάν Γκαρός, τρεις στο Γουίμπλεντον και δύο στο Αυστραλιανό Όπεν. Είναι η αθλήτρια με το καλύτερο ποσοστό επιτυχίας απ’ όσες έχουν ξεπεράσει τις χίλιες νίκες στο μονό (90%, με 1.309 νίκες και μόλις 146 ήττες). Θα αποσυρθεί το 1994 μετά την ήττα της από τη Ζίνα Γκάρισον στα προημιτελικά του Αμερικάνικου Όπεν. Το 1995 θα γίνει η τέταρτη τενίστρια που θα εκλεγεί ομόφωνα στο International Tennis Hall of Fame.

1969: Ο Νίκος Γιούτσος πετυχαίνει τέσσερα γκολ (20′, 26′, 57′, 73′) και ανατρέπει μόνος του το ματς του Ολυμπιακού με την Παναχαϊκή στο παλιό στάδιο «Γ. Καραϊσκάκης» (4-2). Οι Πατρινοί είχαν προηγηθεί 2-0 με τέρματα των Κώστα Δαβουρλή (3′) και Θέμη Ρήγα (16′).

1963: Ο Γιώργος Κούδας κάνει ντεμπούτο με τον ΠΑΟΚ στην Α’ Εθνική σε ηλικία 17 ετών, στον εκτός έδρας αγώνα με τον Εθνικό (ήττα με 1-0).

1913: Ο 42χρονος Άρθουρ Γουίν εκδίδει το πρώτο σταυρόλεξο. Ο Βρετανός εφευρέτης μετανάστευσε στην Αμερική στην ηλικία των 19 ετών. Αρχικά δούλεψε στην εφημερίδα «Pittsburgh Press» και κατόπιν στη «New York World», όπου εισήγαγε το σταυρόλεξο σε σχήμα ρόμβου για την κυριακάτικη έκδοση. Παρότι στην αρχή δεν υπήρχαν αναφορές στον αθλητισμό, τα επόμενα χρόνια οι ερωτήσεις που αφορούν τα σπορ θα γίνουν πολύ δημοφιλείς.

1904: Ιδρύεται στο εστιατόριο «Ledoyen» του Παρισιού η Παγκόσμια Ομοσπονδία των Σωματείων των Μοτοσικλετιστών με την επωνυμία «Federation Internationale des Clubs Motocyclistes».

1891: Ο Καναδός γυμναστής του Κολεγίου του Σπρίνγκφιλντ, Τζέιμς Νέισμιθ, ολοκληρώνει τη σύνταξη των κανονισμών ενός νέου παιχνιδιού που είχε επινοήσει για την εξάσκηση των φοιτητών του κατά τους χειμερινούς μήνες. Λίγο αργότερα, ζητά από 18 φοιτητές του να παίξουν το νέο παιχνίδι με μία δερμάτινη μπάλα ποδοσφαίρου, την οποία κάθε ομάδα πρέπει να στείλει στον αντίπαλο στόχο, ένα υπερυψωμένο καλάθι μαναβικής. Το μπάσκετ έχει μόλις «γεννηθεί», όμως ο πρώτος αγώνας που θα καταγραφεί επίσημα θα διεξαχθεί στις 11 Μαρτίου 1892.

1877: Κυκλοφορεί στη Βοστώνη το πρώτο τεύχος του περιοδικού «American Bicycling Journal».

1849: Iδρύεται ο πρώτος σύλλογος πατινάζ στον πάγο, στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ .

Ακολουθείστε τo SPORTDAY.GR στο Google News