Ζβόνιμιρ Μπόμπαν: Η γονατιά στον αστυνομικό που δεν άρχισε τον εμφύλιο στη Γιουγκοσλαβία

Το αφήγημα διαδίδεται τα τελευταία χρόνια, με αφετηρία ένα αφιέρωμα του CNN που αποτέλεσε έμπνευση για πολλά καλογραμμένα δημοσιογραφικά κείμενα που κατέκλυσαν το διαδίκτυο.

Αποτέλεσαν, όμως, πράγματι τα επεισόδια μεταξύ των οπαδών της Ντινάμο Ζάγκρεμπ και του Ερυθρού Αστέρα στις 13 Μαΐου 1990 στο στάδιο «Μάκσιμιρ», τη σπίθα για να ξεσπάσει ο εμφύλιος πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία; Ιδίως η γονατιά του μεσοεπιθετικού της κροατικής ομάδας, Ζβόνιμιρ Μπόμπαν, στον ομοσπονδιακό αστυνομικό που χτυπούσε έναν ομοεθνή του;

«Όχι», συμφωνούν οι ιστορικοί. Τα αίτια ήταν βαθύτερα και οι δραματικές εξελίξεις ήταν αναπόφευκτες και  δεν επιταχύνθηκαν απ’ όσα συνέβησαν εκείνο το απόγευμα στην κροατική πρωτεύουσα.

Πρόκειται, όμως, για μία από εκείνες τις περιπτώσεις που δυσκολεύεσαι να αφήσεις τις λεπτομέρειες να χαλάσουν μια συναρπαστική ιστορία. Πόσο πιασάρικο ακούγεται ένας πόλεμος που σφράγισε τη διάλυση μιας χώρας, να άρχισε απ’ το ποδόσφαιρο! Κι απ’ την κλοτσιά που έριξε ένας διεθνής παίκτης σε έναν αστυνομικό. Ο συμβολισμός είναι τόσο ισχυρός (η αντίσταση του κατατρεγμένου κόντρα στον δυνάστη) που δεν μπορείς να του πας κόντρα.

Στην πραγματικότητα, η αντίστροφη μέτρηση για τον εμφύλιο είχε αρχίσει από τις 4 Μαΐου 1980, με τον θάνατο του Στρατάρχη Τίτο. Ο ιδρυτής της Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας ήταν και ο μοναδικός άνθρωπος που μπορούσε να κρατήσει τις λεπτές ισορροπίες μεταξύ των διαφορετικών εθνοτήτων που απάρτιζαν το κράτος που κυβερνούσε.

Γι’ αυτό όταν πέθανε, όλοι οι πολίτες της χώρας προαισθάνθηκαν ότι πλησίαζε και το τέλος του κράτους στο οποίο είχαν μεγαλώσει. Το κλίμα αβεβαιότητας αποτυπώθηκε σε έναν άλλο ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ συλλόγων της Κροατίας και της Σερβίας, που κατά σύμπτωση διεξαγόταν την μέρα που ο Τίτο άφησε την τελευταία του πνοή.

Τότε, στο στάδιο «Πολιούντ» του Σπλιτ, οι ποδοσφαιριστές της Χάιντουκ και του Ερυθρού Αστέρα έκλαιγαν μονιασμένοι για την απώλεια του ηγέτη. Όχι απαραίτητα επειδή τον αγαπούσαν, αλλά επειδή τους είχε κυριεύσει ο φόβος για το μέλλον. Δέκα χρόνια αργότερα, που το μέλλον είχε γίνει παρόν, τα επεισόδια μεταξύ Κροατών και Σέρβων οπαδών στο «Μάκσιμιρ» αποτέλεσαν προάγγελο όσων θα βλέπαμε στα πεδία της μάχης, όταν άρχισε τελικά η εμφύλια σύρραξη.

Υπό αυτήν την έννοια, ναι, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι οι ταραχές στο Ζάγκρεμπ αποτέλεσαν όχι την αφορμή, αλλά το πρώτο (και λιγότερο οδυνηρό) επεισόδιο του πολέμου.

«Bad Blue Boys» εναντίον «Delije»

Είναι πρακτικά αδύνατο να χωρέσουμε μέσα σε λίγες γραμμές όλο το ιστορικό πλαίσιο πίσω από τα γεγονότα της 13ης Μαΐου 1990. Έχει σημασία, όμως, να γνωρίζετε κάποια πράγματα που είχαν παίξει ρόλο ώστε το κλίμα μεταξύ Κροατών και Σέρβων να είναι τόσο τεταμένο.

Καθοριστικό γεγονός ήταν η διάλυση της Ένωσης Γιουγκοσλάβων Κομμουνιστών, τον Ιανουάριο του 1990. Οι κομμουνιστικές οργανώσεις κάθε δημοκρατίας είχαν μετατραπεί σε ξεχωριστά σοσιαλιστικά κόμματα και το καθεστώς του οποίου ηγούνταν από το 1987 ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς έπνεε επίσημα πια τα λοίσθια. Μάλιστα, είχε υποχρεωθεί να προκηρύξει εκλογές σε κάθε δημοκρατία χωριστά, που ήταν οι πρώτες ελεύθερες μετά το 1938.

Στην Κροατία, η νίκη της Κροατικής Δημοκρατικής Ένωσης του Φράνιο Τούτζμαν, ένθερμου υποστηρικτή της απόσχισης απ’ την ομοσπονδία, τόνωσε το μίσος προς τη σερβική κομμουνιστική εξουσία. Ιδίως τώρα που έχουμε γνωρίσει από πρώτο χέρι τις εθνικιστικές πεποιθήσεις των «Bad Blue Boys», των οργανωμένων οπαδών της Ντινάμο Ζάγκρεμπ, μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε το timing των εκλογών για τα επεισόδια που επακολούθησαν.

Ασφαλώς, ούτε οι «Delije» του Ερυθρού Αστέρα ήταν… άγιοι. Επικεφαλής τους, άλλωστε, ήταν ο διαβόητος Αρκάν, κατά κόσμον Ζέλικο Ραζνάτοβιτς, σεσημασμένος εγκληματίας από τη δεκαετία του ’70 και ακραιφνής εθνικιστής. Έμελλε να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στον εμφύλιο με την παραστρατιωτική οργάνωσή του «Τίγρεις» και θα κατηγορούνταν για εγκλήματα πολέμου για τα οποία δεν δικάστηκε ποτέ, αφού δολοφονήθηκε τον Ιανουάριο του 2000.

Δεν θέλει πολύ μυαλό για να καταλάβει κανείς ότι ο Αρκάν και οι 1.500 οπαδοί του Ερυθρού Αστέρα που τον ακολούθησαν εκείνη τη μέρα στο Ζάγκρεμπ, δεν είχαν σκοπό απλώς να παρακολουθήσουν το παιχνίδι. Με συνθήματα του τύπου «θα σκοτώσουμε τον Τούτζμαν» και «το Ζάγκρεμπ ανήκει στη Σερβία», έδειξαν τις διαθέσεις τους αρκετές ώρες πριν από την προγραμματισμένη ώρα έναρξης, οπότε και καταγράφηκαν οι πρώτες αψιμαχίες με Κροάτες στους δρόμους της πόλης.

Τα επεισόδια μεταφέρθηκαν στην κερκίδα του «Μάκσιμιρ», όπου οι Σέρβοι προκάλεσαν ζημιές στην κερκίδα για να πλησιάσουν προς τους «Bad Blue Boys», οι οποίοι αντέδρασαν πετώντας τους πέτρες. Η χρήση δακρυγόνων από τους ομοσπονδιακούς αστυνομικούς δεν απέτρεψε την εισβολή των Κροατών οπαδών στον αγωνιστικό χώρο, την ώρα που είχαν ήδη βγει από την καταπακτή για να κάνουν ζέσταμα οι ποδοσφαιριστές των δύο ομάδων.

Σκέφτηκε να πυροβολήσει τον Μπόμπαν!

Το επίκεντρο των ταραχών αποτέλεσε φυσικά η κλοτσιά του 21χρονου Ζβόνιμιρ Μπόμπαν στον ομοσπονδιακό αστυνομικό που χτυπούσε έναν οπαδό της Ντινάμο. Μία κίνηση που τον έκανε ήρωα στα μάτια των Κροατών, αλλά του στοίχισε τη συμμετοχή στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1990 με την Εθνική Γιουγκοσλαβίας, αφού η ποδοσφαιρική ομοσπονδία τον τιμώρησε με εξάμηνο αποκλεισμό.

«Να με λοιπόν κι εγώ, ένα δημόσιο πρόσωπο πρόθυμο να ρισκάρει τη ζωή του, την καριέρα του και όλα όσα η δόξα θα μπορούσε να του χαρίσει, για να υπηρετήσει ένα ύψιστο ιδανικό. Την τιμή της Κροατίας», είχε δηλώσει στο CNN ο Μπόμπαν, ο οποίος διέπρεψε αργότερα με τη Μίλαν και την Εθνική Κροατίας και εξελίχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους επιτελικούς χαφ στον κόσμο.

Το «να ρισκάρει τη ζωή του» δεν ήταν σχήμα λόγου. Ο αστυνομικός που δέχθηκε την κλοτσιά, ο Βόσνιος Ρέφικ Αχμέτοβιτς, είχε δικαιολογήσει τότε τον Μπόμπαν («κι εγώ θα αντιδρούσα με τον ίδιο τρόπο για να υπερασπιστώ την πατρίδα μου», είχε πει) όμως σε συνέντευξή του στη «Sportske Novosti» το 2012, δήλωσε ότι ήταν στη διακριτική του ευχέρεια να τον πυροβολήσει. Τα λεγόμενά του προκαλούν ανατριχίλα.

«Είχα τη δυνατότητα να τον σκοτώσω. Μου επιτέθηκε εν ώρα υπηρεσίας. Ο Γιόζιπ Κούζε (σ.σ. ο τότε προπονητής της Ντινάμο) τον έσωσε όταν τον απομάκρυνε από πάνω μου. Θέλαμε να ηρεμήσουμε τα πνεύματα κι ο Μπόμπαν έκανε νόημα στους “Bad Blue Boys” της Ντινάμο να εισβάλουν στον αγωνιστικό χώρο. Ήταν προμελετημένο. Είχα γεμάτο το υπηρεσιακό μου περίστροφο και οι συνάδελφοί μου με παρότρυναν να του ρίξω, όμως εγώ δεν ήθελα κάτι τέτοιο. Αν ο αγώνας διεξαγόταν κανονικά, μπορεί να τον είχαν σκοτώσει».

Ο Αχμέτοβιτς ισχυρίστηκε στην ίδια συνέντευξη ότι είχε ακούσει μέλη των «Bad Blue Boys» να λένε ότι είχαν εντολή απ’ τους ανωτέρους τους να δολοφονήσουν τον αρχηγό του Ερυθρού Αστέρα, Ντράγκαν Στόικοβιτς! Το 2020 ο Βόσνιος αστυνομικός μίλησε στη «Mondo» της πατρίδας του και αποκάλυψε ότι δύο ημέρες μετά τα επεισόδια, είχε πάει στο Ζάγκρεμπ μαζί με πέντε φίλους του με σκοπό να εκδικηθεί τον Μπόμπαν. Άλλαξε γνώμη, όμως, όταν τον εντόπισε σε μια καφετέρια. «Του εξήγησα ποιος ήμουν, μου είπε να πιούμε έναν καφέ κι αυτό κάναμε».

Το περιστατικό ακολούθησε τον Αχμέτοβιτς σε όλη την καριέρα του στο αστυνομικό σώμα. Ένας διοικητής του τον φώναζε περιπαικτικά «Μπόμπαν», ενώ η φωτογραφία με τη γονατιά που του ρίχνει ο Κροάτης μεσοεπιθετικός εκτίθεται στο μουσείο του Ζάγκρεμπ. «Με μνημονεύουν ως τον κακό της υπόθεσης κι εκείνον ως τον καλό. Εγώ όμως έκανα απλώς τη δουλειά μου, προσπάθησα να τηρήσω την τάξη» δήλωσε ο συνταξιούχος πλέον αστυνομικός στη «Mondo».

Η συνύπαρξη συνεχίστηκε για έναν χρόνο

Ο μύθος περί έναρξης του πολέμου από εκείνο το ποδοσφαιρικό ματς που δεν άρχισε ποτέ, συντηρείται ακόμα από το μνημείο που έχει ανεγερθεί έξω από το «Μάκσιμιρ». Απεικονίζει οπλισμένους στρατιώτες και φέρει την επιγραφή: «Αφιερωμένο στους οπαδούς της Ντινάμο που άρχισαν τον πόλεμο εναντίον της Σερβίας σ’ αυτό το γήπεδο, στις 13 Μαΐου 1990».

Λίγες εβδομάδες αργότερα, πάντως, η Εθνική Γιουγκοσλαβίας παρατάχθηκε κόντρα στη Δυτική Γερμανία για το Παγκόσμιο Κύπελλο με αρχηγό τον Κροάτη, Ζλάτκο Βούγιοβιτς. Στο βασικό σχήμα βρισκόταν και ο ομοεθνής του, Ζόραν Βούλιτς, ενώ ο Ρόμπερτ Προσινέτσκι αγωνίστηκε ως αλλαγή. Στην 22άδα μετείχαν άλλοι τέσσερις Κροάτες (Σούκερ, Μπόκσιτς, Γιάρνι, Πάναντιτς) που λόγω του νεαρού της ηλικίας τους χρησιμοποιήθηκαν από ελάχιστα έως καθόλου από τον προπονητή, Ίβιτσα Όσιμ, ο οποίος ήταν Βόσνιος και εμπιστεύθηκε παίκτες απ’ όλες τις δημοκρατίες.

Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι όλα κυλούσαν μέλι-γάλα στη χώρα. Απλώς το επισημαίνουμε για όσους νομίζουν ότι οι Κροάτες και οι Σέρβοι είχαν πιάσει τα όπλα ύστερα από τα γεγονότα του «Μάκσιμιρ». Η Γιουγκοσλαβία συνέχισε να βαδίζει σε τεντωμένο σχοινί για έναν χρόνο ακόμα, στη διάρκεια του οποίου πανηγύρισε πολλές επιτυχίες: οι εθνικές ομάδες ανδρών του μπάσκετ και του πόλο αναδείχθηκαν πρωταθλήτριες Ευρώπης, όπως και ο Ερυθρός Αστέρας στο ποδόσφαιρο.

Στις 18 Μαΐου 1991, μάλιστα, οι «ερυθρόλευκοι» του Βελιγραδίου ταξίδεψαν ξανά στο Ζάγκρεμπ για να αντιμετωπίσουν την Ντινάμο για το πρωτάθλημα. Οι Κροάτες νίκησαν 3-2 αν και είχαν βρεθεί πίσω στο σκορ με 2-0 και ο Λιούπκο Πέτροβιτς, προπονητής του Ερυθρού Αστέρα τότε, δήλωσε σε κατοπινή συνέντευξή του ότι η ομάδα του έχασε επειδή… έτσι έπρεπε.

«Δεν είχαμε προσυμφωνήσει να χάσουμε ύστερα από συζήτηση με ανθρώπους της Ντινάμο πριν το ματς. Όχι. Απλώς υποχρεωθήκαμε να το κάνουμε από τους πολιτικούς κύκλους που ήθελαν να διασφαλίσουν τη νίκη της Ντινάμο εκείνη τη μέρα», δήλωσε το 2012 ο Πέτροβιτς στην ιστοσελίδα Blic, αφού πρώτα υπενθύμισε ότι ο πόλεμος είχε ουσιαστικά ήδη αρχίσει, μια και η Κροατία ήταν έτοιμη να κηρύξει την ανεξαρτησία της.

«Θυμάμαι ότι ο Φράνιο Τούτζμαν παρακολουθούσε τον αγώνα μαζί με τους φίλους του στην πολυτελή σουίτα του και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα στο στάδιο ήταν τόσο εχθρική, που σου έδινε να καταλάβεις ότι κανένα αποτέλεσμα πλην της νίκης της Ντινάμο δεν θα γινόταν αποδεκτό», πρόσθεσε ο Σέρβος τεχνικός, ο οποίος αργότερα εργάστηκε στον ΠΑΟΚ και τον Ολυμπιακό.

Άλλα γεγονότα στην Ελλάδα και τον κόσμο στις 13 Μαΐου

2012: Με ένα απίθανο buzzer beater του Γιώργου Πρίντεζη, ο Ολυμπιακός νικά με 62-61 την ΤΣΣΚΑ Μόσχας στον τελικό του Final-4 της Ευρωλίγκας στην Κωνσταντινούπολη και στέφεται πρωταθλητής Ευρώπης για δεύτερη φορά στην ιστορία του/

2007: Στην τελευταία αγωνιστική του πρώτου πρωταθλήματος που διοργανώνει η νεοσύστατη Super League, ο ήδη πρωταθλητής Ολυμπιακός  νικά με 5-3 τον Ιωνικό στη Νεάπολη. Ο Πανιώνιος κατακτά την 5η θέση που οδηγεί στο Κύπελλο ΟΥΕΦΑ νικώντας με 3-1 την ΑΕΚ στη Νέα Σμύρνη, όμως την παράσταση κλέβει ο Γιάννης Κατεμής του Ατρόμητου, ο οποίος σκοράρει με σουτ πίσω από τη σέντρα στον εκτός έδρας αγώνα με τον Άρη (νίκη με 2-1). Στη μάχη της σωτηρίας, χαμένη βγαίνει η Κέρκυρα με το 2-2 κόντρα στον Παναθηναϊκό στο γήπεδο της Λιβαδειάς, ενώ σώζονται ο Ηρακλής (2-1 στην Ξάνθη) και η Κυπελλούχος ΑΕΛ (2-1 στην Καλαμαριά).

1999: Κατά τη διάρκεια του μίτινγκ στίβου της Κλερμόν-Φεράν, η Ρουμάνα Μικαέλα Μελίντε καταρρίπτει δύο φορές το δικό της παγκόσμιο ρεκόρ στη σφυροβολία, με βολές στα 73.29 μ. και στα 75.97 μ.

1990: Ο αμυντικός του Πανιωνίου, Άνθιμος Χατζημωυσιάδης, σημειώνει δύο αυτογκόλ στον αγώνα της ομάδας του με τον Ολυμπιακό στο «Γ. Καραϊσκάκης» (2-0).

1989: Ο Άρης κάνει το νταμπλ στο μπάσκετ για τέταρτη φορά μέσα σε πέντε χρόνια, νικώντας με 91-86 τον ΠΑΟΚ στον τελικό του Κυπέλλου στο Αλεξάνδρειο, με 35 πόντους του Νίκου Γκάλη.

1987: Με γκολ του Μάρκο Φαν Μπάστεν στο 15ο λεπτό, ο Άγιαξ επικρατεί με 1-0 της Λοκομοτίβ Λειψίας στον τελικό του Κυπέλλου Κυπελλούχων στο ΟΑΚΑ και κατακτά τον πρώτο του ευρωπαϊκό τίτλο ύστερα από τα τρία διαδοχικά Κύπελλα Πρωταθλητριών (1971, 1972, 1973). Προπονητής του «Αίαντα» είναι πλέον ο Γιόχαν Κρόιφ, ο ηγέτης της ομάδας που είχε διδάξει το Total Football.

1984: Ο Γιόχαν Κρόιφ αγωνίζεται για τελευταία φορά στο ολλανδικό πρωτάθλημα και πετυχαίνει ένα γκολ στον νικηφόρο εντός έδρας αγώνα της τότε ομάδας του, της Φέγενορντ, με την Τσβόλε (2-1). Ο 37χρονος άσος οδηγεί την ομάδα του Ρότερνταμ στο νταμπλ εκείνη τη χρονιά.

1981: Η Ντιναμό Τιφλίδας νικά την Καρλ Τσάις Ιένα με 2-1 και κατακτά το Κύπελλο Κυπελλούχων. Το νικητήριο γκολ πετυχαίνει ο Βιτάλι Νταρασέλια στο 87′.

1979: Ο Ολυμπιακός μένει στο 0-0 με την Καστοριά στο «Γ. Καραϊσκάκης» έχοντας αποτύχει να σκοράρει σε τρία πέναλτι (!) και χάνει πολύτιμο έδαφος στη μάχη του τίτλου. Πρωταγωνιστής του αγώνα είναι ο 25χρονος τερματοφύλακας της μακεδονικής ομάδας, Νίκος Σαργκάνης, ο οποίος αποκρούει τα πέναλτι των Περόνε και Ρόρμπαχ, ενώ το τρίτο το στέλνει στο δοκάρι ο Λεμονής.

1965: Η Ρεάλ Μαδρίτης καταθέτει πρόταση ύψους 4,5 εκατομμυρίων δραχμών για την απόκτηση του Μίμη Παπαϊωάννου, ο οποίος είχε εξαιρετική απόδοση στο μεταξύ τους φιλικό παιχνίδι στη Νέα Φιλαδέλφεια, μία ημέρα νωρίτερα (3-3). Η διοίκηση της Ένωσης θα απορρίψει την πρόταση.

1950: Δίνεται η εκκίνηση στο γκραν πρι του Σίλβερστοουν, με το οποίο ανοίγει η «αυλαία» του 1ου Παγκοσμίου Πρωταθλήματος της Formula 1. Νικητής αναδεικνύεται ο Ιταλός Τζουζέπε Φαρίνα με Alfa Romeo και τον ακολουθούν ο συμπατριώτης του, Λουίτζι Φατζόλι και ο Βρετανός, Ρετζ Παρνέλ, επίσης με Alfa Romeo.

1934: Ο Ολυμπιακός νικά με 3-0 την ΑΕΚ στη Νέα Φιλαδέλφεια και ουσιαστικά εξασφαλίζει την πρωτιά στον Νότιο Όμιλο της Β’ φάσης του Πανελληνίου Πρωταθλήματος, που χαρίζει και την πρόκριση στον διπλό τελικό. Δύο γκολ πετυχαίνει ο Θεολόγος Συμεωνίδης (30′, 49′) και ένα ο Γιάννης Βάζος (71′).

1931: Η ΔΟΕ, με πρόεδρο τον κόμη του Βελγίου, Ανρί ντε Μπαγέ-Λατούρ, αποφασίζει να αναθέσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο με σκοπό την επανασύνδεση της Γερμανίας με τον υπόλοιπο κόσμο έπειτα από τον A’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

1909: Διεξάγεται ο πρώτος ποδηλατικός Γύρος της Ιταλίας, με αφετηρία το Μιλάνο. Αποτελείται από οκτώ διαδρομές με συνολικό μήκος 2.448 χιλιόμετρα. Νικητής θα ανακηρυχθεί ο Ιταλός Λουίτζι Γκάνα. Εμπνευστής της διοργάνωσης είναι ο εκδότης της εφημερίδας «La Gazzetta Dellosport», Εμίλιο Καμίλο Κοσταμάνια.

Ακολουθείστε τo SPORTDAY.GR στο Google News