Γουαϊόμι Τάιους: Η ιστορική πρωτιά που ξεχάστηκε και η διαμαρτυρία που υποτιμήθηκε

Όταν ο Καρλ Λιούις ανακηρύχθηκε νικητής στα 100 μ. των Ολυμπιακών Αγώνων του 1988, ύστερα από το σκάνδαλο ντόπινγκ του Μπεν Τζόνσον, τα ρεπορτάζ της αμερικάνικης τηλεόρασης ανέφεραν ότι ήταν ο πρώτος σπρίντερ που κέρδισε δεύτερο διαδοχικό χρυσό μετάλλιο στο συγκεκριμένο αγώνισμα.

Το λάθος αναπαράχθηκε μια και οι περισσότεροι αγνοούσαν ότι back-to-back χρυσά στο «κατοστάρι» είχε κερδίσει είκοσι χρόνια νωρίτερα μια Αφροαμερικανίδα αθλήτρια. Ίσως, πάλι, να το είχαν υπόψη και να μην το θεώρησαν άξιο αναφοράς, ακριβώς επειδή το είχε πετύχει γυναίκα. Αυτό το τελευταίο πιστεύει και η ίδια η κάτοχος της ιστορικής πρωτιάς, η Γουαϊόμι Τάιους.

Η αθλήτρια από την Τζόρτζια κέρδισε στις 15 Οκτωβρίου 1968 το χρυσό μετάλλιο στους αγώνες της Πόλης του Μεξικού με νέο παγκόσμιο ρεκόρ (11.0), παρά το βαρύ από τη βροχή ταρτάν και το γεγονός ότι είχαν προηγηθεί δύο άκυρες εκκινήσεις. Η Τάιους άφησε δεύτερη τη συμπατριώτισσά της, Μπάρμπαρα Φερέλ και τρίτη την Πολωνή Ιρένα Σεβίνσκα (αμφότερες με 11.1) και διατήρησε τον τίτλο που είχε κερδίσει τέσσερα χρόνια νωρίτερα στο Τόκιο.

Ωστόσο, η ιστορική αξία του επιτεύγματος δεν τονίστηκε επαρκώς στον διεθνή Τύπο της εποχής. Ίσως γι’ αυτό η πρωτιά της να αγνοήθηκε όταν επανέλαβε το κατόρθωμα ο Λιούις, αν και η αδικία προς το πρόσωπο της Τάιους συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Κανείς δεν τη μνημονεύει τόσο συχνά όσο την Γκέιλ Ντίβερς, τη Σέλι-Αν Φρέιζερ Πράις και την Ελέιν Τόμσον, οι οποίες κατέκτησαν αργότερα κι αυτές από δύο χρυσά στα 100 μ. – αφήνουμε στην άκρη τον Γιουσέιν Μπολτ, που κέρδισε και τρίτο και είναι μια κατηγορία μόνος του. Και δεν στέκει ως δικαιολογία ότι πέτυχε ό,τι πέτυχε πολύ παλιά. Για τη δεκαετία του ’60 μιλάμε, όχι για τα προπολεμικά χρόνια.

Μιλώντας στον Guardian το 2021, η Τάιους δεν αποκλείει το ενδεχόμενο ο παραγκωνισμός της να έχει να κάνει με τη φυλή και το φύλο: «Θα έδιναν σε μια μαύρη γυναίκα ένα τέτοιο εύσημο, του πρώτου ανθρώπου που πέτυχε κάτι τέτοιο στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων; Φοβάμαι ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει».

Κάτι ανάλογο υποστήριξε στο ίδιο μέσο και η συναθλήτρια και φίλη της, Ίντιθ Μαγκουάιρ, η οποία είχε τερματίσει δεύτερη στο «κατοστάρι» του Τόκιο. «Νιώθω ότι η Γουαϊόμι δεν έχει λάβει ακόμα την αναγνώριση που της αξίζει για τους διαδοχικούς τίτλους στα 100 μ. το 1964 και το 1968. Αν ήταν άνδρας ή λευκή γυναίκα, πιστεύω ότι τα πράγματα θα ήταν τελείως διαφορετικά».

Για να μη ρίχνουμε, όμως, τα πάντα στον ρατσισμό και τον σεξισμό, η αλήθεια είναι ότι η φήμη της Τάιους είναι μηδαμινή σε σύγκριση ακόμα και με Αφροαμερικανίδες σπρίντερ που δεν είχαν κερδίσει back-to-back χρυσά στην κούρσα της μίας ανάσας. Πολλοί περισσότεροι γνωρίζουν τη Γουίλμα Ρούντολφ, χρυσή ολυμπιονίκη στα 100 μ., τα 200 μ. και τα 4×100 το 1960 στη Ρώμη, ενώ δεν γίνεται ούτε λόγος για σύγκριση με τη Φλόρενς Γκρίφιθ-Τζόινερ (που κέρδισε κι αυτή τρία χρυσά το 1988) ή ακόμα και την Έβελιν Άσφορντ.

Ίσως για την υποβάθμιση του κατορθώματός της να ευθύνεται ο χαρακτήρας της. Η Μάρθα Γουότσον, συναθλήτριά της στην ομάδα στίβου του Πανεπιστημίου του Τενεσί, με συμμετοχή σε τέσσερις διοργανώσεις Ολυμπιακών Αγώνων, είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: «Η Τάιους δεν ήταν ποτέ επιδειξιομανής. Απλώς έμπαινε στον στίβο κι έκανε τη δουλειά της».

Πάντως, ο τηλεοπτικός φακός την είχε πιάσει να χορεύει στον ρυθμό ενός hit της εποχής (το «Tighten Up» των Archie Bell & The Drells) λίγο πριν την εκκίνηση του τελικού των 100 μ. στην Πόλη του Μεξικού. Περίμενε, μάλιστα, όλες τις αντιπάλους της να πάρουν θέση στους βατήρες τους, προτού καθίσει κι εκείνη αργά-αργά στον δικό της. Όπως αποδείχθηκε, ήταν ο δικός της τρόπος για να μπει στο μυαλό των αντιπάλων της και να τις τρομοκρατήσει.

Και η διαμαρτυρία της πέρασε στα ψιλά

Χαμηλών τόνων, σχεδόν σιωπηρή, ήταν και η διαμαρτυρία της Τάιους για τις φυλετικές διακρίσεις που υφίσταντο οι Αφροαμερικανοί αθλητές όχι μόνο έξω, αλλά και μέσα στους στίβους. Όπως βλέπετε και στο βίντεο από τον τελικό των 100 μ. στις 15 Οκτωβρίου 1968, φορούσε σκούρο μπλε (σχεδόν μαύρο) σορτσάκι αντί για το προβλεπόμενο λευκό.

Ήταν ο δικός τρόπος για να εκφράσει τη στήριξή της στη «Μαύρη Δύναμη», το κίνημα που προασπιζόταν τα δικαιώματα των μαύρων στις ΗΠΑ, αν και δεν έδωσε συνέχεια στο βάθρο όπως θα έκαναν μία ημέρα αργότερα οι νικητές των 200 μ., Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος. Στις 20 Οκτωβρίου, όμως, όταν ως τελευταία σπρίντερ της ομάδας σκυταλοδρομίας 4×100 κέρδισε το δεύτερό της χρυσό μετάλλιο στους αγώνες, το αφιέρωσε στους δύο συναθλητές της που είχαν ήδη μπει στο μάτι του κυκλώνα για τον χαιρετισμό τους την ώρα της απονομής.

Κανείς, όμως, δεν ταράχθηκε από την αφιέρωσή της ούτε τη ρώτησε γιατί είχε φορέσει σκούρο σορτσάκι. Ο άτεγκτος πρόεδρος της ΔΟΕ, Έιβερι Μπραντέιτζ, ο οποίος είχε ζητήσει την απέλαση των νικητών των 200 μ. από το Μεξικό, συμπεριφερόταν σαν να μην την είχε δει καν. «Δεν τους ένοιαζε, επειδή ήμουν γυναίκα κι επειδή ήμουν μαύρη», επιμένει η Τάιους.

Η δις ολυμπιονίκης των 100 μ. δεν γινόταν να περιμένει κάτι διαφορετικό, από τη στιγμή που την είχαν αγνοήσει και τα μέλη του Ολυμπιακού Πρότζεκτ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (OHPR). Όλο το διάστημα κατά το οποίο εξέταζαν ακόμα και το ενδεχόμενο αποχής των Αφροαμερικανών αθλητών από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968 σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις φυλετικές διακρίσεις στις ΗΠΑ, δεν είχαν ζητήσει ποτέ τη γνώμη των αθλητριών. «Κανείς δεν ασχολήθηκε μαζί μας. Ήταν σαν να έλεγαν “αυτό αποφασίσαμε κι οι γυναίκες θα πειθαρχήσουν”. Δεν ξέρω αν ειπώθηκαν πράγματι αυτές οι κουβέντες, αλλά αυτό ένιωσα», έχει πει η Τάιους.

Κρίνοντας εκ των υστέρων, η διαμαρτυρία της ήταν μια υπέρ του δέοντος τολμηρή κίνηση, καθώς θα μπορούσε να της προκαλέσει παρόμοιους μπελάδες μ’ αυτούς που πέρασαν ο Σμιθ και ο Κάρλος. Για την καριέρα της ελάχιστα νοιάστηκε και η ίδια, μια και είχε προαποφασίσει να κρεμάσει τα spikes της μετά τους αγώνες, παρά το γεγονός ότι ήταν μόλις 23 ετών.

To 1969 έκανε τον πρώτο της γάμο με τον Αρτ Σίμπεργκ στο Λος Άντζελες, όπου εργάστηκε ως δασκάλα μέχρι τη γέννηση του πρώτου της παιδιού, το 1972. Πήρε διαζύγιο το 1974 και το 1978 παντρεύτηκε τον Ντουέιν Τίλμαν, με τον οποίο απέκτησε μία κόρη. Η πόλη στην οποία διαμένει της αφιέρωσε μια πλάκα με το όνομά της στο πεζοδρόμιο της Λεωφόρου της Δόξας, όπως έκανε και με άλλους διακεκριμένους αθλητές με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1984.

Οι Tigerbelles του Έντ Τεμπλ

Η Γουαϊόμι Τάιους γεννήθηκε στις 29 Αυγούστου 1945 στο Γκρίφιν της Τζόρτζια και μεγάλωσε στο περιβάλλον της γαλακτοκομικής φάρμας που διατηρούσαν οι γονείς της. Τα παιδικά της χρόνια περιλάμβαναν παιχνίδια κάθε είδους με τους τρεις μεγαλύτερους αδελφούς της, αλλά και μια ζωή γεμάτη φυλετικές διακρίσεις. Είχε μάθει να ζει μ’ αυτές, όπως και με τη φτώχεια, που έγινε πιο έντονη όταν το σπίτι τους κάηκε το 1955.

Στα εφηβικά της χρόνια έδειξε ενδιαφέρον για το μπάσκετ και η αλτικότητά της την έστρεψε να δοκιμάσει την τύχη της και στο άλμα εις ύψος. Το 1960, όμως, υπέστη ένα ισχυρό πλήγμα με τον πρόωρο θάνατο του πατέρα της και ύστερα από κάποιους μήνες θρήνου και εσωστρέφειας, βρήκε διέξοδο στο τρέξιμο. Πιο πολύ για να ξεσκάσει, αλλά και για να ξεφύγει από τις επίμονες ερωτήσεις της μητέρας της για το τι θα έκανε στη ζωή της.

Οι διακρίσεις στους σχολικούς αγώνες ταχύτητας έμελλε να αλλάξουν τη μοίρα της μικρής Γουαϊόμι, παρότι εκείνη δεν το πίστευε μια και ένα κορίτσι τη νικούσε συνεχώς. Ο Αφροαμερικανός προπονητής της γυναικείας ομάδας στίβου του Πανεπιστημίου του Τενεσί, Εντ Τεμπλ, έτυχε να την παρακολουθήσει σε ένα μίτινγκ στο Φορτ Βάλεϊ, εντυπωσιάστηκε από τα προσόντα της και πολύ γρήγορα την ενέταξε στην ξακουστή ομάδα των Tigerbelles, εξέχον μέλος της οποίας ήταν η σταρ των Ολυμπιακών Αγώνων του 1960, Γουίλμα Ρούντολφ.

Η Τάιους δεν γνώριζε καν τότε ότι τα μαύρα κορίτσια μπορούσαν να έχουν ευκαιρία στη μόρφωση. Η υποτροφία για το Πανεπιστήμιο που της εξασφάλισε ο Τεμπλ, πολλά χρόνια πριν από τη θέσπιση του ομοσπονδιακού νόμου Title IX (που από το 1972 έδωσε ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση όλων των πολιτών των ΗΠΑ, ανεξάρτητα από τη φυλή και το φύλο τους), ήταν θείο δώρο για το φτωχό κορίτσι από το Γκρίφιν, το οποίο απέκτησε ξαφνικά έναν στόχο στη ζωή του.

Αν και αρχικά συνάντησε δυσκολίες τόσο στις σπουδές όσο και στις προπονήσεις της, τις ξεπέρασε χάρη στη βοήθεια που της πρόσφερε ο Τεμπλ, ο οποίος ήταν και σπουδαίος παιδαγωγός πέρα από προπονητής. Είχε καταφέρει να συγκροτήσει μια «δεμένη» ομάδα, οι αθλήτριες της οποίας νοιάζονταν η μία για την άλλη.

Δεν είναι τυχαίο ότι η Τάιους έδωσε τον τίτλο «Tigerbelle» στην αυτοβιογραφία της που κυκλοφόρησε το 2018 (εκδ. Akashic Books, με ghost writer την Ελληνοαμερικανίδα, Ελίζαμπεθ Τερζάκη) ούτε ότι διατήρησε στενή φιλία με τον Τεμπλ και συνέχισε να τον επισκέπτεται τακτικά μέχρι τον θάνατό του, το 2016.

Όπως σημειώνει στο βιβλίο της: «Νομίζω ότι ο κ. Τεμπλ ένιωσε ότι είχε κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσε για να μας προετοιμάσει για τον έξω κόσμο. Πάντοτε ήθελε να λέμε αυτό που πιστεύουμε, ακόμα κι αν αυτό σήμαινε ότι θα ερχόμασταν σε σύγκρουση μαζί του. Αν δεν συμφωνούσε, δεν θα έλεγε τίποτα, κι αν συμφωνούσε, μπορεί να έλεγε μία κουβέντα, αλλά όχι πολλές περισσότερες. Διότι το κύριο ερώτημά του παρέμενε: “Αυτό θέλετε; Αυτό πιστεύετε; Αρκεί να υπολογίσετε τις συνέπειες” – τι άλλο θα μπορούσε να ζητήσει;».

Πηγές: theguardian.com («Wyomia Tyus: the original athlete activist hiding in plain sight»), olympics.com («Wyomia Tyus fait valser les records du monde de sprint»), theolympians.co («Wyomia Tyus»), worldathletics.org («Wyomia Tyus: Still fighting for recognition as the first back-to-back Olympic 100m champion»), Wikipedia («Wyomia Tyus», «Athetics at the 1968 Summer Olympics», «Ed Temple»).

Άλλα γεγονότα στην Ελλάδα και τον κόσμο στις 15 Οκτωβρίου

2019: Ο Βαγγέλης Παυλίδης σημειώνει το παρθενικό του γκολ με την Εθνική Ελλάδας, στη νίκη γοήτρου επί της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης με 2-1 στο ΟΑΚΑ, για τα προκριματικά του Euro 2020. Ο 20χρονος επιθετικός ανοίγει το σκορ στο 30′, οι Βόσνιοι ισοφαρίζουν στο 35′ με τον Γκόιακ, αλλά ένα αυτογκόλ του Κοβάτσεβιτς στο 88′ χαρίζει τη νίκη στην Ελλάδα.

2013: Η Εθνική Ελλάδας νικά με 2-0 το Λιχτενστάιν στο «Γ. Καραϊσκάκης» (7′ Σαλπιγγίδης, 81′ Καραγκούνης) και κερδίζει θέση στα πλέι οφ για την πρόκριση στο Παγκόσμιο Κύπελλο της Βραζιλίας, μια και τερματίζει δεύτερη στον όμιλό της πίσω από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, που νικά με 1-0 στη Λιθουανία.

2008: Η Εθνική Ελλάδας γνωρίζει την ήττα με 2-1 από την Ελβετία στο «Γ. Καραϊσκάκης» (68′ Χαριστέας/42′ πέν. Φρέι, 77′ Νκούφο), για τον προκριματικό όμιλο του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2010 στη Νότια Αφρική.

2003: Και οι τρεις ελληνικές ομάδες που μετέχουν στο Κύπελλο ΟΥΕΦΑ κερδίζουν την πρόκριση στον 2ο γύρο. Ο Πανιώνιος νικά 1-0 τη Νόρτζελαντ στη Δανία, με γκολ του Ραγκουέλ στο 90′ (είχε νικήσει 2-1 στη Νέα Σμύρνη), ο ΠΑΟΚ με 3-0 τη Λιν στη Νορβηγία (είχε ηττηθεί 1-0 στην Τούμπα) και ο Άρης με 2-1 τη Ζίμπρου Κισινάου στου Χαριλάου (1-1 το πρώτο ματς στη Μολδαβία).

1983: Ο Βραζιλιάνος Νέλσον Πικέ κατακτά για δεύτερη φορά στην καριέρα του το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα της Formula 1. Τερματίζει τρίτος στο τελευταίο γκραν πρι της σεζόν στο Κιαλάμι της Νότιας Αφρικής και παίρνει την πρώτη θέση στην κατάταξη με διαφορά δύο βαθμών από τον Γάλλο, Αλέν Προστ.

1980: Πεθαίνει σε ηλικία 84 ετών ο «πατριάρχης» του Παναθηναϊκού, Απόστολος Νικολαΐδης. Υπήρξε ποδοσφαιριστής του Παναθηναϊκού από την εποχή που ονομαζόταν ΠΟΑ (Ποδοσφαρικός Όμιλος Αθηνών) και συμμετείχε στον πρώτο επίσημο αγώνα της Εθνικής Ελλάδας, το 1920. Μετά το τέλος της αθλητικής του καριέρας υπηρέτησε τον Παναθηναϊκό ως προπονητής και για πολύ περισσότερα χρόνια ως πρόεδρος, ενώ διατέλεσε και πρόεδρος της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων από το 1974 έως και το 1976. Ο Παναθηναϊκός θα τον τιμήσει δίνοντας το όνομά του στο γήπεδό του, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας.

1971: Ο Χρήστος Παπανικολάου (επί κοντώ) και ο Γιώργος Γεωργιάδης (σφυροβολία) κατακτούν χρυσά μετάλλια για την Ελλάδα στους Μεσογειακούς Αγώνες της Σμύρνης. Ασημένιο κερδίζει ο Απόστολος Καθηνιώτης (τριπλούν) και χάλκινα οι Στράτος Βασιλείου (110 μ. εμπ.) και Θόδωρος Τόγκας (επί κοντώ)

1969: Η Ελλάδα συντρίβει με 4-1 την Ελβετία στο Καυτανζόγλειο, για τα προκριματικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1970. Πρόκειται για τον πρώτο ποδοσφαιρικό αγώνα που μεταδόθηκε ολόκληρος σε ζωντανή μετάδοση από την ελληνική τηλεόραση.

1968: Ο Αμερικανός δισκοβόλος Αλ Έρτερ γίνεται ο πρώτος αθλητής στίβου που κατακτά τέταρτο διαδοχικό χρυσό ολυμπιακό μετάλλιο στο ίδιο αγώνισμα, με τη νίκη του στην Πόλη του Μεξικού με βολή στα 64.78 μ. (ολυμπιακό ρεκόρ). Την ίδια ημερομηνία του 1964 είχε κατακτήσει και το τρίτο χρυσό στο Τόκιο, με βολή στα 61.00 μ.

1967: Σκοτώνεται σε τροχαίο δυστύχημα ο 24χρονος εν ενεργεία διεθνής ποδοσφαιριστής της Τορίνο, Τζίτζι Μερόνι.

1964: Η Ρουμάνα Γιολάντα Μπάλας κατακτά το χρυσό μετάλλιο στο ύψος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο με νέο ρεκόρ αγώνων (1.90 μ.). Πρόκειται για το δεύτερο διαδοχικό χρυσό ολυμπιακό μετάλλιο της Μπάλας, ύστερα από εκείνο του 1960 στη Ρώμη.

1964: Η Ουγγαρέζα Ίλντικο Ούιλακι-Ριέτο, η οποία είναι εκ γενετής κωφή, κερδίζει το χρυσό μετάλλιο στο ατομικό του ξίφους ασκήσεως, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο.

1924: Το πηδαλιούχο αερόστατο «Zeppelin 126» με πιλότο τον ταγματάρχη Χιούγκο Χέγκνερ, προσγειώνεται στη Νέα Υόρκη έχοντας διασχίσει τον Ατλαντικό σε 81 ώρες και 17 λεπτά, με αφετηρία το Φριντριχσχάφεν.

1919: Δεκατέσσερα άλογα ξεκινούν ένα αγώνα 300 μιλίων από το Βερμόντ μέχρι τη Μασσαχουσέτη, με έπαθλο 1.000 δολάρια.

1887: Η Πρέστον συντρίβει τη Χάιντ με 26-0 για το Κύπελλο Αγγλίας και σημειώνει ρεκόρ ευρύτερης νίκης σε όλες τις αγγλικές διοργανώσεις. Τοπ σκόρερ του αγώνα είναι ο Τζίμι Ρος με επτά γκολ, ενώ από πέντε σημειώνουν οι Τζακ Γκόρντον και Σάμι Τόμσον.

Ακολουθείστε τo SPORTDAY.GR στο Google News