Θόδωρος Δημητρίου: Ο εθνομάρτυρας πρώτος διεθνής του Πανιωνίου

Πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι ένας από τους έντεκα ποδοσφαιριστές που στελέχωσαν την Εθνική Ελλάδας στον πρώτο επίσημο αγώνα της ιστορίας της, βρήκε μαρτυρικό θάνατο λίγα χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής;

Μάλλον ελάχιστοι, μια και τα βιβλία που έχουν καταγράψει το τραγικό τέλος του Θόδωρου Δημητρίου, του πολυσύνθετου αθλητή του Πανιωνίου που άφησε την τελευταία του πνοή στις αρχές του 1923 ως αιχμάλωτος των Τούρκων στο Ικόνιο, είναι προ καιρού εξαντλημένα. Κι όσοι πρόλαβαν να τα διαβάσουν είτε δεν ζουν πια είτε οι αναμνήσεις τους έχουν ξεθωριάσει, με συνέπεια η γνώση να μην περάσει στις επόμενες γενιές.

Ακόμα και το γεγονός ότι το όνομά του περιλαμβάνεται στη λίστα των 23 νεκρών που θρήνησε ο Πανιώνιος κατά τη διάρκεια του ξεριζωμού απ’ την εστία του (λίστα που διασώζεται στο πλούσιο αρχείο του συλλόγου), δεν έχει καταγραφεί στο αέναο σύμπαν του διαδικτύου.

Αυτό το κενό έρχεται να καλύψει το παρόν αφιέρωμα του sportday.gr, με αφορμή τόσο την επέτειο του ιστορικού πρώτου αγώνα της Εθνικής μας στις 28 Αυγούστου 1920 στην Αμβέρσα όσο και την ανακάλυψη του βιβλίου «Η κόλαση της εικοσάμηνης αιχμαλωσίας μου» (ιδιωτική έκδοση, 1976). Πρόκειται για μια συγκλονιστική μαρτυρία του Νίκου Λωρέντη, ο οποίος υπήρξε συναιχμάλωτος του Δημητρίου, αλλά άντεξε τις κακουχίες και συνέχισε τη ζωή του στην Αθήνα.

Από αυτό το βιβλίο αντλούμε τις ανατριχιαστικές πληροφορίες που θα διαβάσετε στις γραμμές που ακολουθούν για τον θάνατο του Δημητρίου, ο οποίος ήταν γνωστός στη Σμύρνη και με το παρατσούκλι «Μπίμπος». Η μαρτυρία του Λωρέντη έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, μια και υπήρξε κι ο ίδιος αθλητής του Πανιωνίου και αργότερα τον υπηρέτησε επί δεκαετίες ως γραμματέας. Παράλληλα συνέγραψε μαζί με τον Σμυρνιό λογοτέχνη, Χρήστο Σολομωνίδη και το πρώτο βιβλίο καταγραφής της ιστορίας του («Τα 75 χρόνια του Πανιωνίου», έκδοση 1967).

Όπως θα διαπιστώσετε, ο Δημητρίου έπεσε κι αυτός θύμα των εγκληματικών λαθών και παραλείψεων των Ελλήνων κυβερνώντων, που οδήγησαν και τους ίδιους αργότερα (με τη «Δίκη των Έξι») στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Η παράδοση του ελληνικού στρατού στο Τζιμόβασι

Ο Δημητρίου ήταν ένας από τους 4.500 άνδρες που υπηρετούσαν στη Στρατιωτική Δύναμη Οδεμησίου το καλοκαίρι του 1922. Διοικητής της ήταν ο Δημήτριος Ζεγγίνης, ένας λοχαγός που είχε επαναφέρει στο στράτευμα η νέα κυβέρνηση του Δημητρίου Γούναρη που είχε προκύψει από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, προάγοντάς τον άμεσα στον βαθμό του συνταγματάρχη.

Ο Ζεγγίνης δεν είχε πολεμική πείρα, γι’ αυτό όταν πληροφορήθηκε ότι οι Τούρκοι είχαν καταλάβει τη Φιλαδέλφεια, διέταξε την άτακτη υποχώρηση των ανδρών του προς τη Σμύρνη. Ένα τμήμα του στρατού του πέρασε κι απ’ το Σεβντίκιοϊ, όπου έλαβε χώρα ένα από τα πιο δραματικά περιστατικά του πολέμου. Όπως περιγράφει γλαφυρά ο αείμνηστος δημοσιογράφος και πολιτικός, Γιάννης Καψής, στο βιβλίο του «Χαμένες Πατρίδες», οι χωρικοί αφόπλισαν τους Έλληνες στρατιώτες, που δεν ανταποκρίνονταν στο κάλεσμά τους να παραμείνουν στο πλευρό τους για να πολεμήσουν.

Ο Λωρέντης δεν ανήκε, προφανώς, σ’ εκείνο το τμήμα του στρατού μια και δεν αναφέρει το περιστατικό. Θυμόταν, όμως, καλά ότι το βράδυ της 27ης Αυγούστου (την ίδια ημέρα που, με το παλιό ημερολόγιο, σφαγιάστηκε ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος) βρισκόταν με τους συντρόφους του κοντά στο χωριό Τζιμόβασι, όταν κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο τακτικός στρατός του Κεμάλ Ατατούρκ είχε εισβάλει στη Σμύρνη. Τότε ο Ζεγγίνης πήρε την πρωτοφανή απόφαση να παραδοθεί στους Τούρκους, «βλέποντας την αιχμαλωσία σαν λύτρωση»!

Και συνεχίζει στη διήγησή του ο Λωρέντης: «Και πριν καλά-καλά εξακριβωθή η πραγματική κατάσταση και παρά τις υποδείξεις του Ταγματάρχη Βαμβακόπουλου, όχι μόνο για μια αντίσταση, αλλά για μια προσπάθεια διαφυγής μέσω Βουρλών και Τσεσμέ, στέλλει (σ.σ. ο Ζεγγίνης) σαλπιγκτές με λευκή σημαία προς τις υπόρειες του Πάγου, απ’ όπου είχαν ακουστή μερικές ριπές τουφεκιών, για να ζητήση παράδοση».

Έτσι συνέβη το οξύμωρο να παραδοθούν αμαχητί σε μια ομάδα 250 περίπου Τούρκων ανταρτών, περισσότεροι από χίλιοι Έλληνες στρατιώτες. Ορισμένοι από αυτούς, ντροπιασμένοι από την απόφαση του διοικητή τους, έβγαλαν τα όπλα απ’ τα θηκάρια τους και αυτοκτόνησαν. Οι υπόλοιποι αφοπλίστηκαν και παραδόθηκαν στη στρατιωτική ηγεσία των Τούρκων.

Ανάμεσα στους αιχμάλωτους ήταν και ο Δημητρίου με τον Λωρέντη, οι οποίοι μεταφέρθηκαν βορειοανατολικά, στην πόλη Σώμα, όπου οι Τούρκοι τους υποχρέωσαν να εκτελέσουν εργασίες κάτω από τις χειρότερες δυνατές συνθήκες. Νωρίτερα τους είχαν αφαιρέσει όλα τα τιμαλφή που είχαν πάνω τους (και όλα τα ρούχα τους) και τους είχαν στοιβάξει σε θαλάμους που θύμιζαν κελιά, χωρίς να τους παρέχουν ούτε τα στοιχειώδη για την αξιοπρεπή διαβίωσή τους.

«Να φιλήσεις την κορούλα μου»

Ο Λωρέντης δεν κάνει συγκεκριμένη αναφορά στα βασανιστήρια που πέρασε ο Δημητρίου κατά τη διάρκεια της ολιγόμηνης αιχμαλωσίας του. Του έκανε, όμως, εντύπωση το γεγονός ότι ένα 25χρονο παλικάρι, που είχε διακριθεί τα προηγούμενα χρόνια με τα χρώματα του Πανιωνίου όχι μόνο στο ποδόσφαιρο, αλλά και τον στίβο, είχε χάσει από τις πρώτες ημέρες τις ελπίδες του ότι θα έβγαινε ζωντανός από αυτήν τη δοκιμασία.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Λωρέντης για τον Δημητρίου: «Είχε χάσει κάθε ίχνος θάρρους και ελπίδας και δεν έπαυε να μας παρακαλά, εμένα και τον κουνιάδο μου και συναιχμάλωτό μας Ηλία Προύσαλη, να φροντίσουμε για την κορούλα του εάν τυχόν γλυτώσουμε, την κορούλα του που δεν την είχε καν γνωρίση, γιατί σαν γεννήθηκε υπηρετούσε στο μέτωπο όπου και πιάστηκε αργότερα αιχμάλωτος. Και το προαίσθημά του αυτό, επαλήθευσε δυστυχώς».

Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης των αιχμαλώτων, άρχισαν να μεταφράζονται σε απώλειες. Ένας-ένας οι Έλληνες στρατιώτες προσβάλλονταν από βαριές ασθένειες και άφηναν την τελευταία τους πνοή. Ο θάνατος βρήκε τον «Μπίμπο» μεταξύ Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου του 1923, ύστερα από σύντομη μάχη με τον εξανθηματικό τύφο. Ένα πρωινό τον έπιασε παραλήρημα από τον υψηλό πυρετό και παρά το γεγονός ότι δέχθηκε τη φροντίδα του ελληνικής καταγωγής στρατιωτικού γιατρού που είχαν φέρει οι Τούρκοι, άφησε την τελευταία του πνοή.

«Ας είναι αιωνία η μνήμη του χρυσού εκείνου παλληκαριού», γράφει ο Λωρέντης σε μία από τις τελευταίες σελίδες του αφηγήματός του. «Όταν γύρισα από την αιχμαλωσία, επισκέφθηκα την άμοιρη γυναίκα του και τη μικρούλα κόρη του, και τους ανήγγειλα το τόσο τραγικό γι’ αυτές, αλλά και για όλους μας, συμβάν, προσθέτοντας πως οι τελευταίες του λέξεις ήταν να φιλήσω την κορούλα του».

Πολυσύνθετος πρωταθλητής στίβου

Tο τραγικό τέλος του Δημητρίου συνέπεσε χρονικά με τη συμφωνία Ελλάδας και Τουρκίας για την ανταλλαγή αιχμαλώτων, η οποία όμως άργησε πολύ να εφαρμοστεί από την απέναντι πλευρά. Ο Λωρέντης ήταν ένας από τους τελευταίους Έλληνες στρατιώτες που απελευθερώθηκαν, την άνοιξη του 1924, και μας χάρισε την πολύτιμη μαρτυρία του.

Στο βιβλίο του για τα 75 χρόνια του Πανιωνίου έχει καταγράψει και τις αθλητικές διακρίσεις του «Μπίμπου». Διότι εκτός από καλός ποδοσφαιριστής (επιθετικός), ο γεννημένος το 1898 αθλητής διακρινόταν και σε αρκετά αγωνίσματα του στίβου που φαινομενικά δεν έχουν μεγάλη σχέση μεταξύ τους. Το αγαπημένο του ήταν το άλμα επί κοντώ, όπου αναδείχθηκε πρωταθλητής Ελλάδας το 1920 με 2.90 μ., ενώ ήταν καλός και στη λιθοβολία και στο πένταθλο. Τις πιο σημαντικές διακρίσεις του, πάντως, τις σημείωσε στους ΙΗ’ Πανιώνιους Αγώνες του 1918, με τις νίκες του στην ελληνική δισκοβολία (με βολή στα 27.94 μ.) και τον ελληνικό ακοντισμό (50.14 μ.). Πρόκειται για τα γνωστά αγωνίσματα, εκτελεσμένα από στατική θέση.

Το ίδιο χρονικό διάστημα ο Δημητρίου ήταν ηγετική φυσιογνωμία και στην ποδοσφαιρική ομάδα του Πανιωνίου, που μαζί με τον Απόλλωνα συναγωνίζονταν τα σωματεία των Φραγκολεβαντίνων και των Αρμένιων της Σμύρνης. Το 1920 κλήθηκε να συμμετάσχει μαζί με άλλους Σμυρνιούς ποδοσφαιριστές στις προπονήσεις που διεξήχθησαν στην Αθήνα για τον καταρτισμό της πρώτης εθνικής ομάδας που θα εκπροσωπούσε την Ελλάδα στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αμβέρσας.

Συμπεριλήφθηκε στην 16μελή αποστολή μαζί με τον συμπαίκτη του, Σοφοκλή Δεσποτόπουλο, όμως μόνο αυτός αγωνίστηκε ως βασικός (δεν επιτρέπονταν ακόμα οι αλλαγές) στον μοναδικό αγώνα που έδωσε η Ελλάδα: τη συντριβή με 9-0 από τη Σουηδία στις 28 Αυγούστου 1920. Στο ματς αυτό υπήρξε συμπαίκτης με τον ιδρυτή του Παναθηναϊκού, Γιώργο Καλαφάτη (που ασκούσε και καθήκοντα προπονητή) και τον Απόστολο Νικολαΐδη, αλλά και τον Γιάννη Ανδριανόπουλο, τον πρεσβύτερο της θρυλικής πεντάδας αδελφών που ίδρυσε τον Ολυμπιακό.

Μόνο και μόνο γι’ αυτό, η συνεισφορά του Δημητρίου στο ελληνικό ποδόσφαιρο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μεγάλη και πολύτιμη. Το μαρτυρικό τέλος του, ωστόσο, τον αναγάγει σε μία από τις πιο ηρωικές φυσιογνωμίες του αθλητισμού μας, που έστω και με πολλά χρόνια καθυστέρηση, θα πρέπει να λάβει την αναγνώριση και τις τιμές που της αξίζουν.

* Ευχαριστούμε τον επίτιμο πρόεδρο του Πανιωνίου, Άρη Μισαηλίδη, για την παραχώρηση του βιβλίου του Νίκου Λωρέντη «Η κόλαση της εικοσάμηνης αιχμαλωσίας μου». 

Άλλα γεγονότα στην Ελλάδα και τον κόσμο στις 28 Αυγούστου

2018: Ο Αργεντινός σταρ του μπάσκετ, Μάνου Τζινόμπιλι, ανακοινώνει την απόσυρσή του από τη δράση σε ηλικία 41 ετών.

2007: Ο 22χρονος αμυντικός της Σεβίλλης, Αντόνιο Πουέρτα, αφήνει την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο, τρεις ημέρες μετά την καρδιακή προσβολή που είχε υποστεί κατά τη διάρκεια του αγώνα με τη Χετάφε. Ο χαμός του προκαλεί την αναβολή της ρεβάνς ΑΕΚ-Σεβίλλη που ήταν προγραμματισμένη να διεξαχθεί την ίδια ημέρα στο ΟΑΚΑ και αποτελεί την αφορμή ώστε η FIFA να θέσει ως απαραίτητη προϋπόθεση την ύπαρξη απινιδωτή σε όλα τα γήπεδα που θα φιλοξενήσουν αγώνες των προκριματικών του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2010.

2004: Η Αργεντινή των Τζινόμπιλι, Σκόλα, Ομπέρτο κατακτά το χρυσό μετάλλιο στο τουρνουά μπάσκετ των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, νικώντας άνετα στον τελικό την Ιταλία με 84-69. Το χάλκινο μετάλλιο θα κερδίσουν οι ΗΠΑ (104-96 τη Λιθουανία στον μικρό τελικό) ενώ η Ελλάδα, που είχε ηττηθεί 69-64 από την Αργεντινή στον προημιτελικό, θα καταλάβει την πέμπτη θέση.

2004: Η Ελισάβετ Μυστακίδου κατακτά το ασημένιο μετάλλιο στην κατηγορία των 67 κ. του τάε κβον ντο, αφού στον τελικό γνωρίζει την ήττα από την Κινέζα Λούο Γουέι.

1999: Η Μιρέλα Μανιάνι κερδίζει το χρυσό μετάλλιο στον ακοντισμό στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα της Σεβίλλης με βολή στα 67.09 μ. Η ΙAAF θα αναγνωρίσει την επίδοση αυτή ως παγκόσμιο ρεκόρ, μια και έχει μεσολαβήσει μια σημαντική αλλαγή στο κέντρο βάρους του ακοντίου (το παλιό ρεκόρ της Πέτρα Φέλκε ήταν 80.00 μ. από το 1988).

1994: Ο Ρόμπι Φάουλερ σημειώνει το πιο γρήγορο χατ τρικ στην ιστορία της Premier League. Σκοράρει τρεις φορές μέσα σε διάστημα 4 λεπτών και 33 δευτερολέπτων στον αγώνα με την Άρσεναλ (3-0).

1990: Ο Βρετανός Λίνφορντ Κρίστι διατηρεί τον τίτλο του πρωταθλητή Ευρώπης στα 100 μ., μια και κερδίζει τον τελικό στη διοργάνωση του Σπλιτ (χρόνος 10.00). Δεύτερος τερματίζει ο Γάλλος Ντανιέλ Σανγκουμά (10.04) και τρίτος ο Βρετανός Τζον Ρίτζις (10.07).

1986: Ο Βρετανός Σεμπάστιαν Κόου κερδίζει το χρυσό μετάλλιο στα 800 μ. του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος της Στουτγάρδης, αφήνοντας στις υπόλοιπες θέσεις του βάθρου τους συμπατριώτες του, Τομ Μακίν και Στιβ Κραμ. Την ίδια ημέρα, ο Ντέιλι Τόμσον κατακτά άλλο ένα χρυσό μετάλλιο στο δέκαθλο νικώντας ξανά τον Δυτικογερμανό, Γιούργκεν Χίνγκσεν.

1982: Η Σοβιετική Ένωση κατακτά το Μουντομπάσκετ της Κολομβίας, νικώντας στον συγκλονιστικό τελικό τις ΗΠΑ με 95-94. Βασικά στελέχη της «Αρκούδας» είναι οι Ανατόλι Μίσκιν (πετυχαίνει 29 πόντους στον τελικό), Βλαντίμιρ Τκατσένκο, Βαλντεμάρας Χόμιτσιους, Βάλντις Βάλτερς, Σεργκέι Γιοβάισα, ενώ ενεργό ρόλο έχει και ο 17χρονος Άρβιντας Σαμπόνις. Πολυτιμότερος παίκτης του τουρνουά αναδεικνύεται ο Αμερικανός, Ντοκ Ρίβερς.

1981: Πεθαίνει σε ηλικία 82 ετών ο Μπέλα Γκούτμαν, ο Ούγγρος προπονητής που είχε οδηγήσει την Μπενφίκα στην κατάκτηση δύο Κυπέλλων Πρωταθλητριών Ευρώπης (1961, 1962) και θεωρείται από τους πλέον επιδραστικούς στην ιστορία του ποδοσφαίρου. Εβραϊκής καταγωγής, επέζησε απ’ τον εγκλεισμό στο Άουσβιτς και το 1967 έκανε ένα σύντομο πέρασμα απ’ τον Παναθηναϊκό.

1972: Ο Αμερικανός κολυμβητής, Μαρκ Σπιτς, κερδίζει το χρυσό μετάλλιο στα 200 μέτρα ελεύθερο των Ολυμπιακών Αγώνων του Μονάχου με νέο παγκόσμιο ρεκόρ (1:52.78). Πρόκειται για το τρίτο χρυσό μετάλλιο του Σπιτς στους αγώνες, ύστερα από τα δύο που είχε κατακτήσει στις 28 Αυγούστου (στα 200 μέτρα πεταλούδα και στη σκυταλοδρομία 4×100 μικτή).

1954: O Ιταλός Αντόλφο Κονσολίνι κερδίζει το χρυσό μετάλλιο στη δισκοβολία στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα της Βέρνης με βολή στα 53.44 μ. Την Ελλάδα εκπροσωπεί ο Κώστας Γιαταγάνας, ο οποίος με 44.31 μ. δεν καταφέρνει να προκριθεί στον τελικό.

1949: Ο Κώστας Γιαταγάνας του Εθνικού ΓΣ γίνεται ο πρώτος Έλληνας σφαιροβόλος που σπάει το φράγμα των 15 μέτρων, με βολή στα 15.09 μ.

1920: Ο Αμερικανός, Νόρμαν Ρος, κερδίζει το χρυσό μετάλλιο στα 400 μέτρα ελεύθερο στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αμβέρσας, τρεις ημέρες μετά την αντίστοιχη επιτυχία του στα 1.500 μ.

Ακολουθείστε τo SPORTDAY.GR στο Google News